IIRP - Fascynynujący okres polskiej numizmatyki. Część I

          Ten kto je zbiera zapewne wie, ten który się z nimi jeszcze nie zetknął powinien to czym prędzej uczynić, aby dowiedzieć się jak ciekawe i interesujące są monety okresu IIRP. Czas pomiędzy I a II wojną światową był krótki. Trwał raptem kilkanaście lat. Lecz w polskim mennictwie był to okres niezwykle dynamiczny, obfitujący w szereg zaskakujących „rozwiązań” numizmatycznych. Ten krótki czas wystarczył aby wprowadzić kilka rozporządzeń dotyczących waluty naszego kraju. Poznajmy zatem niezwykle „barwny” świat monet IIRP, pełen ciekawostek o których wielu nawet nie słyszało.

                 Koniec II wojny światowej i początek IIRP przypada na rok 1918, lecz w numizmatyce okres IIRP rozpoczyna się dopiero w 1923 a właściwie 1924 roku kiedy to rozporządzeniem z 11.I.1924 r. zniesiono dotychczasową walutę „marka polska” i wprowadzono obowiązującą do dziś jednostkę „złoty polski”, podzielony na 100 groszy. Było to niesłychanie trudne przedsięwzięcie. Otwarta w kwietniu 1924 roku Mennica Państwowa w Warszawie nie była w stanie wybić w krótkim czasie nowych monet polskich. Wtedy była w stanie wybić tylko dwu- i pięciogroszówki z datą 1923. Wybicie brązowej jednogroszówki, oraz niklowych: 10, 20 i 50 groszówek zlecono mennicom zagranicznym.

           Bicie jednogroszówki z datą 1923 wykonano w Anglii (King's Norton Metal Company Limited -Birmingham). Produkcji niklowych monet o nominałach 10, 20 i 50 groszy podjęła się firma w Szwajcarii. Dodatkowo część nakładu dwudziesto- i pięćdziesięciogroszówki zlecono mennicom w Wiedniu (Austria) oraz Utrechcie (Holandia). Nie ma różnic pomiędzy poszczególnymi monetami bitymi w różnych mennicach, gdyż stemple wykonywane i dostarczane były z naszego kraju.

          Projektantem groszowych monet IIRP był Wojciech Jastrzębowski. Jego monety sygnowane były inicjałami W-J. Widnieją one po obu stronach orła ponad łapami. Na monetach bitych w Mennicy Warszawskiej pod prawą łapą orła widnieje także jej znak.

   

           Pisząc o groszowych monetach obiegowych tego okresu warto zwrócić uwagę na 5 groszy z 1934 roku. Nie wiadomo z jakiego powodu wybito jej tylko 420.000 sztuk (za Kałkowskim). Wcześniej jak i później nakłady monet zdawkowych były wielomilionowe, ta zaś drastycznie odbiega nakładem od pozostałych. Jest bardzo poszukiwana przez kolekcjonerów, rzadko pojawia się na aukcjach a jak już jest to w licytacjach cena dochodzi do ponad 2.000 zł (stan I/I-).

             Ciekawie wygląda także sprawa cen i nakładów poszczególnych monet. Wiadome jest, że im większy nakład tym niższa cena kolekcjonerska. Jednak od reguły zawsze są wyjątki. Dla przykładu: 5 groszówka z 1925 roku o nakładzie 45,4 mln w st.I osiąga cenę kilkuset złotych, zaś z 1936 o nakładzie kilka razy niższym, bo 4,7 mln rzadko kosztuje więcej niż 30 zł. Takie przykłady można mnożyć. Dlaczego tak się dzieje? Do dzisiaj mimo dużych nakładów zachowało się niewiele monet z niektórych roczników. Jednym z powodów jest masowe wycofywanie i niszczenie numizmatów w 1939 roku przez hitlerowców, którzy na okupowanym terenie wprowadzili „zamienniki”.

             Okres II wojny światowej przyniósł nam wiele monet okupacyjnych. Ludność polska ukryła monety srebrne (z myślą o kruszcu). Pozostałe monety zostały w krótkim czasie wycofane z obiegu przez Niemców. Ze względu na brak czasu w celu wybicia nowych monet posłużono się starymi stemplami, nowe były tylko metale, których użyto do produkcji monet. Cynkowe jedno-, dziesięcio- i dwudziestogroszówki wybito z datą 1923 r. Pięćdziesięciogroszówki wybito w żelazie z datą 1938 r. Ta ostatnia występuje w dwóch odmianach: niklowanej i nie niklowanej. Nowością wśród monet okupacyjnych były cynkowe pięciogroszówki z dziurką w środku. Wybito je tym samym stemplem co poprzednie o tym nominale lecz z datą 1939r. Występuje też odmiana bez otworu, uznawana za destrukt menniczy, której cena jest obecnie bardzo wysoka.