Mennictwo Bolesława Chrobrego (992-1025)
Bolesław Choroby był bezpośrednim kontynuatorem dzieła swojego ojca, jakim było umacnianie i ciągłe budowanie państwa polskiego. Aby to wypełnić musiał silnie wspierać również działalność menniczą, która była jednym z wyznaczników suwerenności państwa.Czy dzięki produkcji monetarnej udało mu się wzmocnić pozycję Polski na arenie międzynarodowej?
Rewolucja mennictwa polskiego
Rozmiar produkcji menniczej Bolesława Chrobrego był dość znaczny jak na tamte czasy. Optymistyczne wyliczenia podają 120-200 tys. monet, wybitych w ciągu 30 lat ze 150-250 kg srebra. Taka ilość monet wprowadzona na rynek na pewno nie została niezauważona i stała się ważnym środkiem płatniczym w tamtych czasach.
Pod względem wizerunkowym i plastycznym monety Bolesława Chrobrego nie odbiegały niczym od ówczesnych monet obcych. To co rzuca się w pierwszej kolejności to typowo chrześcijański charakter tych monet. Na każdej z nich widoczny jest wyraźny krzyż, a czasem motyw kaplicy (jeden z denarów z wizerunkiem świątyni z X - XI wieku, być może pochodzący z czasów Chrobrego). Duchowieństwo było wtedy jedną z najbardziej wykształconych warstw społecznych, którzy byli bardzo ważni przy prawidłowym funkcjonowaniu projektowania stempli. Niewykluczone, że mieli oni również istotny wpływ na wizerunek polskich monet.
Do dziś zachowało się kilka różnych monet przypisywanych bez żadnych wątpliwości Bolesławowi Chrobremu. Jest również pewna liczba X - XI wiecznych denarów o nieustalonym dotąd pochodzeniu - być może niektóre z nich również były dziełem polskiego króla. My jednak skupimy się na tych, co do których nie ma wątpliwości iż są dziełem mincerzy Bolesława Chrobrego.
"Gnezdum civitas"
Najsłynniejszą chyba monetą Bolesława Chrobrego jest tzw. denar "Gnezdum civitas". Jest to unikat znany dziś w jednym egzemplarzu, który znajduje się obecnie w Krakowie w Muzeum Narodowym w kolekcji numizmatycznej Emeryka Czapskiego. Nie jest znane pochodzenie tej monety - nie wiadomo czy i z jakiego skarbu monet pochodzi. Znana jest natomiast bardzo ciekawa "wędrówka" tej monety ze zbioru do zbioru numizmatycznego. W I połowie XIX wieku znajdowała się ona w kolekcji krakowskiego bankiera J. Bochenka, który prawdopodobnie sprzedał go bezpośrednio do Niemiec. Tam jakiś czas później został znaleziony w Bawarii przez polskiego kolekcjonera Krasickiego. Od niego natomiast monetę odkupił kolekcjoner Skórzewski z Lubostronia. Od niego właśnie Czapski odkupił tę monetę i tak zasiliła jego wyjątkową kolekcje numizmatyczną. Gnezdum civitas jest dziś jednym z najważniejszych eksponatów w kolekcji numizmatycznej Muzeum Narodowego w Krakowie.
Na awersie monety widnieje portret króla. Głowa zwrócona w lewą stronę jest wykonana bardzo starannie, widać wysoki artyzm i zaangażowanie mincerza. Na rewersie natomiast znajduje się wizerunek krzyża z kropkami pomiędzy ramionami. W otoku napis: GNEZDUM CIVITAS.
Wizerunek denara Gnezdum civitas ze zbiorów Muzeum Czapskiego w Krakowie.(zdjęcie pochodzi z książki Kałkowskiego "Tysiąc lat monety polskiej")
Najbardziej prawdopodobne jest, że denar ten został wybity w 1000 roku dla uczczenia zjazdu gnieźnieńskiego, na którym w obecności cesarza Ottona III ogłoszono oficjalnie samodzielność polskiej organizacji kościelnej. Było to dla Polski bardzo ważne i wzniosłe wydarzenie. Dzięki wybiciu takie denara Bolesław Chrobry mógł nie tylko uczcić, ale przede wszystkim umocnić pozycję swoją i Polski na arenie międzynarodowej.
"Princes Polonie"
Zastanawiał się ktoś kiedyś, na jakiej polskiej monecie po raz pierwszy wybito wizerunek orła? Poniżej macie odpowiedź. Dla większości jest to kura, kogut a nawet paw, ale przyjęło się, że zamiarem mincerza było przedstawienie orła. Ważniejsze jest jednak to co napisane jest w otoku - "PRINCES POLONIE" to pierwszy znany zapis nazwy naszego kraju. Przypuszcza się, że moneta ta miała przede wszystkim charakter reprezentacyjny - nie znajdowała się w powszechnym obiegu. Prawdopodobnie służyła do wypłacania żołdu.
Za tym, że nie znajdowała się w powszechnym obiegu świadczy przede wszystkim fakt, iż znane dziś egzemplarze odkryte zostały w większości w młodszych niż panowanie Chrobrego skarbach, pochodzących z przełomu X i XI wieku. Zatem prawdopodobnie były przez 2-3 pokolenia przechowywane w domach i dopiero potem zakopywane w ziemi.
Denar Bolesława Chrobrego z pierwszym wizerunkiem orła na monecie.
Na rynku kolekcjonerskim znanych jest kilkanaście monet "Princes Polonie". Ostatnia znana nam aukcja odbyła się niecały rok temu. Monetę sprzedano za 56 889,01 zł. W marcu 2009 roku pisaliśmy o tym osobny artykuł. Wszystkich zainteresowanych odsyłam do artykułu "Pierwszy Orzeł na monecie?"
Tajemniczy denar z kolekcji Bochenka
Chcielibyśmy napisać dwa słowa na temat jeszcze jednej unikatowej monety Bolesława Chrobrego. Poza wyżej opisanym denarem Gnezdum civitas w kolekcji Bochenka znajdował się jeszcze jeden denar Chrobrego. Pochodził od prawdopodobne ze skarbu wykopanego w Rychnowie w powiecie wąbrzeskim. Bochenek sprzedał go do kolekcji K. Świdzińskiego i od niego denar ten trafił do Gabinetu Numizmatycznego Ordynacji Krasińskich w Warszawie. Tam zaginął bez śladu i do dziś nie wiadomo co się z nim stało. Pozostał po nim jedynie rysunek zamieszczony w II tomie dzieła Stronczyńskiego "Dawne monety polskie" (1884).
Rysunek unikatowego denara, który zaginał bez śladu
Sensacją okazało się odkrycie takiego samego egzemplarza w 1961 roku w skarbie z Pleszewa. Na placu budowy Nowe Huty w Krakowie natrafiono na XI wieczny skarb monet zakopany prawdopodobnie około roku 1035 (ustalono to na podstawie najmłodszej znalezionej tam monety). Dziś jest to jedyny znany egzemplarz tej monety.
Podsumowanie
Jak widać, mennictwo polskie już w pierwszych latach państwa Polskiego rozwijało się bardzo dynamicznie. Z każdym kolejnym panowaniem monet polskich będzie coraz więcej. Niestety panowanie dwóch kolejnych władców Polski - Mieszka II i Kazimierza Odnowiciela, było pasmem niepowodzeń i trudności. Z tego też powodu mennictwo tych władców praktycznie nie istniało. Na terenie Polski znów zaczęły dominować monety obce. Dopiero panowanie Bolesława II Śmiałego przyniosło prawdziwy rozkwit polskiego mennictwa.
W trzecim artykule z cyklu skupimy się przede wszystkim na produkcji monetarnej Bolesława Śmiałego - ze względu na małe znaczenie panowania Mieszka II i Kazimierza Odnowiciela na polską produkcję menniczą, jedynie wspomnimy o nich.
Pamiętajcie, że jeśli dysponujecie informacjami dotyczącymi mennictwa pierwszych Piastów, których nie umieściliśmy w artykule, napiszcie do nas - chętnie wzbogacimy go o nowe treści.
