Cieszyn - miasto trzech braci

Cieszyn (czes. Těšín, niem. Teschen, łac. Tessin) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, którego władz jest siedzibą. Leży na Pogórzu Śląskim, nad Olzą. Współczesne administracyjne pojęcie „miasto Cieszyn” odnosi się do prawobrzeżnej części, stanowiącego pod względem przestrzennym i społecznym jedną całość, ośrodka miejskiego, którego część lewobrzeżna należy do Czech i nosi oficjalną nazwę „Czeski Cieszyn”.

Panorama Cieszyna z planu miasta J.W. Früschmanna z opisem, po 1720 r., w prawym górnym rogu Plac Kościelny – ilustracja: http://www.cieszyn.pl/

Cieszyn znajduje się w południowej części Polski, pomiędzy 18º 35' 50 długości geograficznej wschodniej i 49º 43' 08 szerokości geograficznej północnej. Pod względem administracyjnym leży w południowej części województwa śląskiego, w powiecie cieszyńskim. Graniczy od północy z gminą Hażlach (z Pogwizdowem, Hażlachem i Zamarskami), od północnego wschodu z gminą Dębowiec (z Gumnami i Ogrodzoną), od wschodu i południa z gminą Goleszów (z Bażanowicami, Dzięgielowem i Puńcowem). Zachodnia granica miasta o długości ok. 9,7 km pokrywa się z granicą polsko-czeską, za którą leży miasto Czeski Cieszyn.

Dzieje Cieszyna sięgają IX wieku i wiążą się z grodem słowiańskiego plemienia Golęszyców. Według legendy miasto zostało założone w 810 r. Lokacja miasta nastąpiła około 1220 r. Od końca XIII wieku było ono centrum księstwa cieszyńskiego – istniejącego formalnie do 1918 r. i rządzonego w swej historii przez dwie dynastie: Piastów oraz Habsburgów – stając się w epoce nowożytnej jednym z najważniejszych miast Śląska. W dobie XIX-wiecznego uprzemysłowienia Cieszyn zaczął być gospodarczo prześcigany przez takie ośrodki jak Bielsko czy Morawska Ostrawa, pozostając jednak ważnym ośrodkiem kulturalnym i oświatowym. Podział miasta dokonał się w lipcu 1920 r. i był wynikiem dwuletniego sporu terytorialnego między powstałymi na gruzach monarchii austro-węgierskiej Polską i Czechosłowacją. Cieszyn jest stolicą krainy historyczno-geograficznej Śląska Cieszyńskiego.
W polskiej części miasta znajduje się większość cieszyńskich zabytków, skupionych w zespole przestrzennym Starego Miasta oraz na Górze Zamkowej. Do najbardziej rozpoznawalnych należą rotunda św. Mikołaja i Kościół Jezusowy.

Cieszyn, widok z Wieży Piastowskiej na centrum miasta

W przeciwieństwie do Czeskiego Cieszyna, dzielnice prawobrzeżne są jednolite etnicznie – ponad 96% ludności deklaruje narodowość polską. Charakterystyczna jest natomiast różnorodność religijna z wyznaniami rzymskokatolickim i luterańskim jako dominującymi.
Według danych z końca 2010 r. polski Cieszyn liczy 35 421 mieszkańców, jego powierzchnia wynosi natomiast 29 km². Wspólnie obie części miasta zamieszkiwane są przez 60,5 tys. osób i zajmują 63 km².

Geneza nazwy miasta
Po raz pierwszy Cieszyn wzmiankowany został w 1155 r. jako Tescin, w bulli protekcyjnej papieża Hadriana IV dla biskupa wrocławskiego Waltera, w której wymieniono Cieszyn jako jeden z grodów kasztelańskich. Z kolei w 1223 r. miejscowość wzmiankowano jako Tessin.
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Teschin. Księga ta wymienia również Kalembice, które w 1973 r. zostały wchłonięte przez miasto, w formie Chalambyci.

  

Ważniejsze zabytki Cieszyna:

 -  Wzgórze Zamkowe (ul. Zamkowa) – na nim m.in. XI-wieczna romańska rotunda św. Mikołaja, gotycka wieża zamkowa z XIV w. (tzw. Wieża Piastowska), pałac Habsburgów z XIX w., fragmenty piastowskiego zamku, pomniki przyrody;

Cieszyn, Widok Góry Zamkowej z Wieżą Piastowską, stara pocztówka – ilustracja: http://www.cieszyn.pl

Pałac Habsburgów z XIX wieku

Pozostałości z cieszyńskiego zamku

 -  Kościół parafialny św. Marii Magdaleny (pl. Dominikański), dawniej dominikański – jeden z najstarszych kościołów w Cieszynie; elementy gotyckie z przełomu XIII/XIV w. Podczas reformacji (w latach 1544-1611) przejęty został przez ewangelików. Od 1611 r. do 1789 r. ponownie przeszedł w ręce zakonu. Po pożarze miasta w 1789 r., kiedy dominikanie opuścili Cieszyn, stał się kościołem parafialnym. Odbudowy dokonano nadając mu styl barokowy, który zachował się do dzisiaj;

Kościół parafialny św. Marii Magdaleny w Cieszynie – fotografia: WIKIPEDIA

 - Kościół św. Jerzego z przełomu XIV i XV w. Kościół jest murowany z cegły, jednonawowy z jednoprzęsłowym zamkniętym trójbocznie prezbiterium oraz czworoboczną wieżą od zachodu zbudowaną w 1806 r. Zachowały się gotyckie portale ostrołukowe oraz fragmenty gotyckiej polichromii z XV w. na strychu ponad sklepieniem.

 - Kościół św. Trójcy (pl. Londzina) – późnorenesansowy z przełomu XVI/XVII w. z neogotycką wieżą;

 - Zespół klasztorny bonifratrów z kościołem Wniebowzięcia NMP z lat 1697-1714, przebudowanym w 1788 r.

 - Kościół Jezusowy w Cieszynie (pl. Kościelny), budowa rozpoczęta w 1710 r., w 1750 r. dobudowano wieżę; największy kościół ewangelicko-augsburski w Polsce. W kościele znajduje się 3,5 tysiąca miejsc siedzących, ogółem jednak może on pomieścić około 6 tysięcy osób.

 - Kościół św. Krzyża ojców Franciszkanów (ul. Szersznika), w ciągu zabudowań miejskich – rozbudowany w XVIII w. z XVII-wiecznej kaplicy książęcej; wystrój barokowy, obok klasztor Franciszkanów

 - Klasztor i szpital sióstr elżbietanek (ul. Liburnia) – pokaźny, stojący na lekkim wzniesieniu zespół klasztorno-szpitalny z początku XX w.;

 - Zabudowania Rynku – kamienice, ratusz, hotel „Pod Brunatnym Jeleniem”, fontanna z figurą Św. Floriana;

Cieszyn, Rynek

Ratusz w Cieszynie - zabytkowy ratusz cieszyński, znajdujący się w narożniku południowej pierzei Rynku i ul. Srebrnej.
Wraz z wytyczeniem rynku w 1496 r. wzniesiono w tym miejscu z polecenia księcia Kazimierza II murowany ratusz z drewnianą wieżą. Ratusz ten spłonął w 1552 r. Odbudowany, został uszkodzony w czasie wojny trzydziestoletniej. Odnowiony został w 1661 r. W 1667 r. Krzysztof Palm ozdobił elewację ratusza bogatą dekoracją malarską. Obejmowała ona m.in. obok postaci Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Wacława oraz herbów Księstwa i miasta także personifikacje Wiary, Nadziei, Mądrości i Sprawiedliwości, oplecione wstęgą z łacińskim napisem: Haec domus odit, punit, conservat, honorat: nequitiam, pace, orimina, iura, probus (Ten dom nienawidzi niegodziwości, kocha pokój, karze zbrodnie, utrzymuje prawych, czci godnych). Trzy lata później w miejsce drewnianej wieży wzniesiono nową, murowaną.
Ratusz ponownie został uszkodzony w wyniku pożaru z 1720 roku. Wyremontowany, już 6 maja 1789 roku został strawiony przez największy pożar w dziejach Cieszyna. Nowy, klasycystyczny, dwukondygnacyjny ratusz o siedmioosiowej fasadzie zaprojektował Ignacy Chambrez. Budynek został uroczyście oddany do użytku w 1800 r. Budowa wieży ratuszowej trwała od 10 marca do 1 września 1801 roku. Przy ratuszu znajdował się piętrowy odwach z wysokim, mansardowym dachem. W części przylegającej do ratusza znajdował się sklepiony pasaż, łączący Rynek z ul. Ratuszową.
W 1818 roku architekt Florian Jilg dobudował salę teatralną. Ratusz częściowo spalił się w 1836 roku. Wnętrza odbudowano wówczas według planów Józefa Kornhäusela, a fasadę zaprojektował Andrzej Kmenta. Salę posiedzeń Rady Miejskiej ozdobił fryz projektu Albina Prokopa, złożony z tarcz herbowych szlachty cieszyńskiej oraz godeł działających w mieście cechów rzemieślniczych. Uroczystego jej otwarcia dokonał cesarz Franciszek Józef I. Do 2006 r. wisiał tam jego portret, zastąpiony zaś został XIX-wiecznym herbem Cieszyna.
Latem 1984 roku wyremontowano znajdującą się w złym stanie wieżę ratuszową. W południe rozlega się z niej hejnał skomponowany z okazji 1150-lecia legendarnego założenia Cieszyna, na melodię beskidzkiej piosenki „Helo, Helo, Helenko, jakus Ci sie pasie?”.

 - Cieszyńska starówka – zabudowania ul. Głębokiej, ul. Menniczej, Starego Targu, ul. Sejmowej, ul. Nowe Miasto, ul. Śrutarskiej; łącznie kilkadziesiąt zabytkowych kamienic;

 - Zabudowania ul. Przykopa – położone nad potokiem, zwane też „Cieszyńską Wenecją”;

Cieszyńska Wenecja

 - Muzeum Śląska Cieszyńskiego – pałac Laryszów (ul. Regera) – najstarsze publiczne muzeum na ziemiach polskich, bardzo bogate zbiory, w tym gotycka rzeźba „Cieszyńskiej Madonny” z ok. 1375 z warsztatu Piotra Parlera; sam budynek z końca XVIII wieku, obok park z lapidarium;

Cieszyn, Budynek Muzeum Śląska Cieszyńskiego – fotografia: WIKIPEDIA

- Studnia Trzech Braci (ul. Trzech Braci) – miejsce legendarnego spotkania założycieli Cieszyna, altanka z XIX w.;

-  Bracki Browar Zamkowy w Cieszynie (ul. Dojazdowa) – browar działający niezmiennie od 1846 r.;

- Teatr im. Adama Mickiewicza (pl. Teatralny) – pseudobarokowy budynek w stylu wiedeńskim z początku XX w. Powstał w 1910 r. według projektu architektów wiedeńskich Ferdynanda Felnera i Hermana Helmera. Do II wojny światowej należał do Niemieckiego Towarzystwa Teatralnego. Widownia posiada 3 kondygnacje mieszczące 630 widzów.

Cieszyn, Teatr im. Adama Mickiewicza

- Zabudowania Górnego Rynku, ul. Kochanowskiego, ul. Garncarskiej i ul. Wyższa Brama – kamienice, głównie z przełomu XIX i XX w.

 

Historia miasta Cieszyn

Powstanie miasta

Cieszyn jest jednym z najstarszych miast na Śląsku. Podanie głosi, że został założony w 810 r. przez trzech braci, synów słowiańskiego króla, którzy po długiej wędrówce spotkali się tutaj i ciesząc się tym faktem założyli miasto "Cieszyn". Tak naprawdę zalążkiem dzisiejszego miasta jest Góra Zamkowa, gdzie najstarsze ślady osadnictwa sięgają VI-V w. p.n.e. oraz słowiański gród we wsi Podobora (Chotebuž, Rep. Czeska), zwany "Starym Cieszynem". Po zniszczeniu Starego Cieszyna przez wojska wielkomorawskie w końcu VIII wieku osadnicy słowiańscy zbudowali nowe grodzisko obronne na Górze Zamkowej, które stało się zapleczem dla odbudowywanego starego grodu. Z czasem zyskało ono na znaczeniu i wraz ze Starym Cieszynem stało się centrum administracyjnym, religijnym i gospodarczym znacznej części Śląska. W XI wieku zbudowano tu kaplicę w stylu romańskim, która przetrwała po dzień dzisiejszy i jest jednym z najważniejszych zabytków na Śląsku i w Polsce (jej podobizna zdobi m.in. rewers banknotu 20-złotowego oraz 2-złotowej monety z kolekcjonerskiej serii Historyczne miasta w Polsce). W tym samym czasie pod Górą Zamkową zaczęło rozbudowywać się podgrodzie, a cieszyński gród urósł do rangi kasztelanii, podlegającej królom polskim, a w okresie rozbicia dzielnicowego książętom śląskim. Rozwój grodu na Górze Zamkowej spowodował, że na przełomie XI i XII wieku przestał istnieć Stary Cieszyn.
Z 1155 r. pochodzi pierwsza znana pisemna wzmianka o Cieszynie (Tessin), choć najnowsze badania historyczne podają nieoficjalnie, że był on wymieniany już w dokumentach związanych z powstaniem biskupstwa wrocławskiego w roku 1000. Przez cały XII wiek Cieszyn był jednym z najważniejszych grodów Księstwa Opolsko-Raciborskiego. Ok. roku 1220 nastąpiła formalna lokacja miasta, a Cieszyn uzyskał pierwsze prawa miejskie na prawie lwówieckim. Ok. 1240 roku zbudowano też okazały kościół parafialny, przy którym działała szkoła.

Okres panowania Piastów

Po podziale Księstwa Opolsko-Raciborskiego ok. 1282, a następnie Księstwa Raciborskiego w 1290 r., Cieszyn został stolicą Księstwa Cieszyńsko-Oświęcimskiego, a pierwszym księciem cieszyńskim został Mieszko, założyciel linii Piastów cieszyńskich. Jako stolica księstwa Cieszyn nadal zdobywał na znaczeniu i rozbudowywał się. Największy rozwój przypadł na lata panowania księcia Przemysława I Noszaka, który w 1374 nadał Cieszynowi nowe prawa miejskie na wzór Wrocławia i w miejsce drewnianego zamku wzniósł murowany. Wtedy też powołano urząd burmistrza (pierwszy znany burmistrz to Mikołaj Giseler) i radę miejską, dla których zbudowano ratusz przy utworzonym rynku (dzisiejszy Stary Targ). Prawdopodobnie już w tym okresie działał też miejski szpital. Ówcześnie Cieszyn był jednym z najważniejszych i największych miast Śląska.

Cieszyn ok. 1640 r., miedzioryt Meriana – ilustracja: http://www.rotunda.freehost.pl/

Kolejny gwałtowny rozwój miasto przeżyło za panowania księcia Kazimierza II, który w 1496 roku przeniósł rynek na obecne miejsce, otoczył miasto kamiennymi murami obronnymi i powołał Sąd Ziemski. W XVI wieku dalszy rozwój miasta we wszystkich dziedzinach. W XVII wieku miasto w dużym stopniu zniszczone podczas wojny trzydziestoletniej. W wyniku wojny nastąpił upadek ekonomiczny i demograficzny całego Księstwa Cieszyńskiego, w tym samego Cieszyna. Wygaśnięcie linii Piastów cieszyńskich w 1653 roku i przejęcie władzy w księstwie bezpośrednio przez królów czeskich (cesarzy niemieckich) z rodu Habsburgów spowodowało stagnację gospodarczą i polityczną Cieszyna do końca wieku.

Okres panowania Habsburgów

Zakończenie okresu kontrreformacji pozwoliło na zbudowanie w Cieszynie w latach 1709-1750 dużego kościoła ewangelicko-augsburskiego, który jest dziś największą świątynią luterańską w Polsce. Pozycja Cieszyna wzmocniła się po zakończeniu wojen śląskich w połowie XVIII wieku, w wyniku których Cieszyn, jako jedno z nielicznych miast Śląska, pozostał przy Austrii. W 1769 roku podpisano tu pokój pomiędzy Austrią i Prusami, kończący tzw. wojnę o sukcesję bawarską. W latach 1768-1771 Cieszyn stał się też główną siedzibą konfederatów barskich. Powolny powrót do świetności miasta przerwała seria kataklizmów (w tym trzęsienia ziemi). Najpoważniejszym z nich był pożar w 1789 roku, który doszczętnie strawił niemal całe miasto. Przez 11 lat Cieszyn podnosił się z gruzów, a większość ze zbudowanych wtedy budynków przetrwała do dnia dzisiejszego.
Przełom XVIII i XIX wieku to gwałtowny rozwój życia kulturalno-oświatowego Cieszyna. W 1802 roku ks. Leopold Szersznik tworzy muzeum (obecnie Muzeum Śląska Cieszyńskiego), uznawane dziś za pierwsze publiczne muzeum na ziemiach polskich. W 1805 roku, w wyniku zagrożenia Wiednia przez wojska napoleońskie, do Cieszyna przenosi się dwór cesarski i rząd monarchii austriackiej. W ten sposób przez pewien czas Cieszyn był stolicą cesarstwa (!), nie przyniosło to jednak miastu żadnych wymiernych korzyści. W 1839 roku ostatecznie rozebrano piastowski zamek, a na Górze Zamkowej, z polecenia księcia Karola Habsburga, zbudowano klasycystyczny pałac ze sporym parkiem (w tej formie Góra przetrwała do dziś). W 1836 po raz kolejny pożar strawił część śródmieścia, w tym piękny ratusz, który odbudowano w 1846 roku (po odbudowie ratusz pozostał w niezmienionej formie do dziś). Na rok 1846 przypadło również powstanie, działającego po dzień dzisiejszy, browaru książęcego u stóp Góry Zamkowej. W okresie Wiosny Ludów Cieszyn staje się ważnym ośrodkiem polskiej myśli narodowej. W 1848 roku zaczęła wychodzić tu pierwsza polska gazeta.
W 1869 do Cieszyna dociera pierwsza linia kolejowa, a wokół zbudowanego dworca na zachodnim brzegu Olzy (dzisiejszy Czeski Cieszyn) rozpoczyna się budowa dzielnicy przemysłowej. Rozwój przemysłowy miasta nie przebiegał jednak tak szybko jak choćby w niedalekim Bielsku, co spowodowało powolną utratę znaczenia gospodarczego Cieszyna w regionie. Pozostawał on jednak nadal ważnym ośrodkiem administracyjnym i kulturalno-oświatowym.
W 1911 roku powstaje w mieście linia tramwajowa, łącząca dworzec kolejowy z centrum Cieszyna. W okresie I wojny światowej stacjonowały tu duże ilości wojsk austriackich, przez pewien okres Cieszyn był także siedzibą ich Sztabu Generalnego. Z Cieszyna pochodziło wielu żołnierzy Legionów Piłsudskiego. Sam Józef Piłsudski bywał zresztą w mieście.

Wymarsz Legionu Śląskiego z Cieszyna w 1914 r. - fotografia: WIKIPEDIA

Po I wojnie światowej

Po upadku cesarstwa i zakończeniu I wojny światowej Cieszyn, jak i cały Śląsk Cieszyński, stał się terytorium spornym pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W styczniu 1919 roku doszło nawet do wojny. Powstała jeszcze w październiku 1918 roku w Cieszynie Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego dążyła do przyłączenia regionu do Polski, jednak ostatecznie spór został rozstrzygnięty dopiero przez paryską Radę Ambasadorów w 1920 roku, która podzieliła Śląsk Cieszyński. Samo miasto Cieszyn zostało podzielone wzdłuż rzeki Olzy, przy czym historyczna część miasta znalazła się w granicach Polski (Cieszyn), zaś przemysłowa z dworcem kolejowym w granicach Czechosłowacji (Czeski Cieszyn). Podział nie był dokonany wg. kryteriów etnicznych, w związku z czym w części czeskiej miasta pozostała znaczna ilość ludności polskiej.
Oddzielenie Cieszyna od dworca kolejowego i terenów przemysłowych zahamowało rozwój miasta. Co prawda w latach 1938-1945 Cieszyn i Czeski Cieszyn znów połączono w jedno miasto (w październiku 1938 r. wojska polskie zajęły tzw. Zaolzie wraz z Czeskim Cieszynem, natomiast we wrześniu 1939 cały Śląsk Cieszyński został włączony do III Rzeszy), jednak tuż po zakończeniu II wojny światowej podział przywrócono. Po 1945 roku Cieszyn nie rozwijał się tak dynamicznie, jak inne miasta Śląska. Znany był głównie z największego przejścia granicznego na południowej granicy i wyrobów średniej wielkości zakładów przemysłowych ("Olza", "Celma", "Polifarb Cieszyn", "FACH", "Cefana", "Polwid", "Termika", "Zampol"). Znaczenie administracyjno-polityczne stracił na rzecz pobliskiego miasta Bielsko-Biała, zaś jako stolica kulturalna regionu odrodził się dopiero w latach 90.

Rys historyczny miasta - http://www.rotunda.freehost.pl/

Cieszyn dziś

Obecnie Cieszyn, pomimo niewielkich rozmiarów, jest ważnym ośrodkiem kulturalnym, administracyjnym i oświatowym. Jest też ważnym punktem na transportowej mapie Europy. Ponadto jest też popularnym ośrodkiem handlowym, głównie wśród obywateli Czech.
Jest stolicą powiatu cieszyńskiego i siedzibą Euroregionu Śląsk Cieszyński.Miasto jest również ważnym ośrodkiem bielskiego okręgu przemysłowego. Znajduje się tu wydział Uniwersytetu Śląskiego, co roku odbywają się festiwale takie jak: Międzynarodowy Festiwal Teatralny „BEZ GRANIC”, Przegląd Filmowy „Kino Na Granicy” („Kino na Hranici”) – prezentujący filmy czeskie, polskie, słowackie i węgierskie, czy Festiwal Muzyki Wokalnej „Viva il canto”. W latach 2002-2005 odbywał się w Cieszynie jeden z największych w Polsce festiwali filmowych „Era Nowe Horyzonty”, który bardzo spopularyzował miasto. Od 2006 w wakacje odbywa się Festiwal Filmowy „Wakacyjne Kadry”. Ponadto funkcjonuje tu szereg instytucji i organizacji kulturalnych (w tym teatr oraz nowatorski Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości).

Panorama Cieszyna, w tle Beskid Śląski – fotografia: http://www.globtroter.pl/

Położenie u stóp Beskidu Śląskiego, bezpośrednio na granicy, przy linii kolejowej, drodze ekspresowej S1, a także atrakcyjny wygląd historycznego centrum z malowniczym rynkiem i dużą ilością zabytków, daje Cieszynowi spore perspektywy rozwoju. Staje się on coraz bardziej popularnym ośrodkiem turystycznym i kulturalnym, co częściowo rekompensuje upadek miejscowego przemysłu w latach 90. i brak dużych inwestycji gospodarczych. Miejscowa gospodarka nastawiona jest obecnie głównie na handel i usługi.
W Cieszynie funkcjonuje również folklorystyczny Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej im. Janiny Marcinkowej, który ma na swoim koncie wiele osiągnięć, nie tylko w Polsce, ale także poza jej granicami (Czechy, Słowacja, Niemcy, Ukraina. Finlandia, Szwecja, Belgia, Francja, Węgry, Bułgaria, Rumunia, Grecja, Turcja, Włochy, Wielka Brytania, Macedonia i inne). W skład zespołu wchodzą: dorosła grupa taneczna, Dziecięcy Zespół Pieśni i Tańca, Chór Jubileuszowy, Kapela, Kapela młodzieżowa.

  

Rozpoczynając opis numizmatycznych dziejów miasta musimy cofnąć się do czasów historycznych, tj. do działalności mennicy cieszyńskiej.

MENNICTWO CIESZYŃSKIE

Średniowiecze

Pod koniec XIII wieku powstało samodzielne księstwo cieszyńskie zorganizowane przez księcia Mieszka I (+ ok. 1315 r.), najstarszego syna księcia Władysława I (+1281). Księstwo to powstało wraz z dziewięcioma innymi w wyniku podziału stosunkowo dużego państewka opolsko-raciborskiego. Władcy wszystkich tych księstewek starali się swoją pozycję oraz, co za tym idzie, dochody, umocnić wypuszczając na rynek własne monety.
Mieszko I przejął wszystkie uprawnienia swojego ojca, także wypływające z prawa menniczego. W otoczeniu księcia od samego początku pojawia się mincerz Fritto „monetarius noster Tessinensis". Jego obecność na książęcym dworze nie rozstrzyga jeszcze, czy rzeczywiście już w końcu XIII w. w Cieszynie produkowano monety, termin monetarius mógł też oznaczać osobę ściągającą na rzecz księcia opłaty. Większość badaczy przyjmuje jednak, że był mincerzem i że został sprowadzony przez księcia do Cieszyna w celu uruchomienia mennicy w jego nowej stolicy. Czy jednak Fritto mennicę rzeczywiście uruchomił? Aby bić monety należało dysponować kruszcem , którego książę Mieszko I nie miał.
Do tej pory na terenie Śląska Cieszyńskiego został znaleziony tylko jeden brakteat, w Grodżcu w 1998 r. Niestety, wybity na nim rysunek jest bardzo niewyraźny, być może przedstawia stojącego władcę w otoczeniu motywów architektonicznych. Podobny typ brakteatów nie jest znany, zakładać więc można, że to moneta wybita na Górnym Śląsku.

Brakteat z XIV w. znaleziony w Grodżcu (14mm) – fotografia: http://www.cieszyn.pl/

Dylemat, czy już w ostatniej dekadzie XIII w. bito w Cieszynie monety rozstrzygnąć mogą dopiero ewentualne nowe odkrycia. Pewne jest, że założyciel księstwa cieszyńskiego miał taki zamiar i przedsięwziął kroki w kierunku uruchomienia własnej produkcji menniczej.
Za panowania w księstwie cieszyńskim Mieszka I rosły w jego państwie wpływy coraz potężniejszego południowego sąsiada, króla Czech Wacława II. Książę cieszyński nawet rodzinnie związał się dworem praskim wydając swoją córkę Wiolę za syna czeskiego władcy, który potem został królem Czech, Polski i Węgier jako Wacław III. Wzrost znaczenia Czech miał duże znaczenie dla kwestii monetarnych, bowiem w 1300 r. król Wacław II przeprowadził w Czechach reformę monetarną, wprowadzając obok denarów monetę większej wagi i wartości, czyli denara grubego albo dużego [denarius grossus], a więc grosza, który początkowo odpowiadał 12 denarom.

Grosz praski króla Jana Luksemburskiego, ok 1315 r. (26mm) – fotografia: http://www.cieszyn.pl/

Czeskie grosze zwane praskimi, choć wybijano były w centralnej mennicy w Kutnej Horze. Produkowano je prawie z czystego srebra (próba Ag.930), przez co chętnie je tezauryzowano, czyli gromadzono i ukrywano w postaci tzw. skarbów. Dowodzi tego m.in. znalezisko kilku groszy króla Wacława II, które odkopano w 1800 r. w ogrodzie hr. Larischów w Cieszynie (obecnie Park Pokoju).

Moneta ze skarbu znalezionego na Górze Zamkowej – fotografia: http://www.cieszyn.pl/

Od pocz. XIV wieku praskie grosze stały się podstawą waluty używanej na Śląsku, były też w powszechnym obiegu na Śląsku Cieszyńskim. Ułatwiał to fakt, że od 1327 r. księstwo cieszyńskie jako lenno królów czeskich wchodziło w skład Korony Św. Wacława. Na przejście Śląska pod panowanie Czech musiał się w połowie XIV w. zgodzić król polski Kazimierz Wielki. Posługiwano się też na tym terenie innymi, mniejszymi od groszy, monetami. Dawne małe denary w 2 poł. XIV w. zaczęto powszechnie nazywać halerzami. Miały one stały kurs, początkowo oznaczały 1/12 grosza, ale w 1380 r. ustalono kurs halerza na 1/14 grosza.

Halerz księcia Przemysława I Noszaka przed 1384 r. – fotografia: http://www.cieszyn.pl/

Za panowania nieudolnego króla Wacława IV (1378-1419) zaczęły gwałtownie tracić na wartości. Również na Górnym Śląsku halerze szybko stały się powszechną monetą. Kursowały na Śląsku Cieszyńskim także monety wybijane w innych księstwach Górnego Śląska, czego dowodzi m.in. zespół ponad 80 monet, w większości opawskich i raciborskich z 2 połowy XV wieku, który odkryto w 1994 r. w wieży ostatecznej obrony na Wzgórzu Zamkowym w Cieszynie, na głębokości ponad 12 metrów. Niespełna metr powyżej tego skarbu, niewiele zresztą wartego już w swoich czasach, archeolodzy odkopali również cztery liczmany francuskie z końca XV w.

Skarb znaleziony w wieży ostatecznej obrony – fotografia: http://www.cieszyn.pl/

Bardzo długo większość numizmatyków uważała, że pierwsze cieszyńskie monety zostały wybite dopiero po 1438 r., a pierwsi cieszyńscy władcy nie bili monet wcale, albo jedynie sporadycznie. Ostatnie znaleziska oraz nowe odczyty wcześniej błędnie rozpoznanych egzemplarzy dawnych monet zmieniły te poglądy. Obecnie za najstarszą znaną cieszyńską monetę uważa się halerz księcia Przemysława I Noszaka (1358-1410), zidentyfikowany niedawno jako część znaleziska w Nowym Kamieniu k. Sandomierza (obecnie w zbiorach Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy). Moneta ta, to najstarszy znany obecnie, halerz górnośląski.
Kolejne rozpoznane monety cieszyńskie to halerze wybite w czasach panowania syna i następcy Przemysława I, księcia Bolesława I (1410-1431). Jedną znaleziono w miejscowości Nasale koło Byczyny w województwie opolskim w skarbie ukrytym ok. 1426 r., ale moneta obecnie znów zaginęła. Drugi halerz z tego okresu (ze skarbu w Wilczkowicach), zachował się w oryginale w Muzeum Narodowym w Warszawie, przed wojną posiadały go także muzea w Bytomiu oraz Wrocławiu.

Halerz księcia Bolesława I, ok 1430 r. (12,5mm) – fotografia: http://www.cieszyn.pl/

Postępujące w 1 połowie XIV w. rozdrobnienie Górnego Śląska coraz bardziej negatywnie rzutowało na panujące tu stosunki monetarne. W 1417 roku np. książę raciborski Jan II skarżył się, że w jego księstwie krąży 12 rodzajów różnych monet. Sami książęta dla szybszego zysku emitowali nadmierną ilość drobnych monet, które następnie wymieniali na nowe, zmniejszali w nich zawartość kruszcu, manipulowali kursem monety. Polska zorganizowała nawet ekspedycję karną, w trakcie której zmuszono władców Opawy, Raciborza, Głogowa, Opola oraz Brzegu do zobowiązania, iż nie będą zezwalać, aby w ich ziemiach produkowano i rozprowadzano monety wzorowane na polskich. Nie wymieniono księstwa cieszyńskiego, którym w tym czasie rządziła Ofka (Eufemia), wdowa po księciu Bolesławie I. Jednak w 1441 r. w Krakowie pojmano jednego z jej poddanych z fałszywą monetą.

Halerze miejskie

Bałagan na rynku monetarnym powodował coraz większe niezadowolenie śląskich miast z Wrocławiem na czele. Ponieważ skargi nie pomagały, miasta zaczęły dążyć do przejęcia kontroli nad działalnością menniczą, co było możliwe w drodze kupna bądź przejęcia mennic w zastaw od książąt. W ciągu 1 połowy XIV w. na Górnym Śląsku stało się tak m.in. w Raciborzu, Koźlu i w Opawie. Także Cieszyn w 1438 r. nabył prawa mennicze od rządzącej w tym czasie księżnej Ofki oraz jej synów Wacława, Włodka, Przemka i Bolka. Mieszczanie musieli jednak nadal płacić władcom tzw. Munzgeld, opłatę związaną z realizacją przez władców ich praw menniczych. Cieszyńscy mieszczanie płacili go jeszcze w końcu XVI w. jako jeden z podstawowych podatków od nieruchomości.
Monety bite przez miasto to bez wyjątku srebrne halerze, a więc monety drobne. Wyższe należności liczono w XV w. w złotych monetach czyli guldenach (florenach), przy czym najmocniejszą walutą były guldeny węgierskie
Znamy sześć typów halerzy miejskich wybitych przez miasto Cieszyn. Z reguły są one starannie bite, o wymiarze 11-13 mm, wadze 0,23-0,29 grama. W miarę upływu czasu cieszyńskie halerze wybijano coraz lżejsze. Na awersie umieszczony jest symbol miasta, na rewersie cieszyński orzeł, podstawowy element herbu książąt cieszyńskich. Symbolem Cieszyna na tych monetach jest charakterystyczna uncjalna litera „T", czyli pierwsza litera nazwy miasta w języku łacińskim (Tessin), czeskim (Teśin) oraz niemieckim (Teschen). 

Halerze miejskie Cieszyna – fotografia: http://www.cieszyn.pl/
1 - Halerz miasta Cieszyna, po 1428 r. (12,6 mm);
2 - Halerz miasta Cieszyna, ok. 1452 - 6- (12,3 mm);
3 - Halerz miasta Cieszyna, ok. 1452 - 60 (12,3 mm);
4 - Halerz miasta Cieszyna (z głową orła skierowaną w lewo);
5 - Halerz miasta Cieszyna, po 1475 r. (13 mm);
6 - Halerze przypisywane księciu Kazimierzowi II ok. 1503 (10,9 - 11,3 mm) z inicjałem „K”
wybite po utracie praw do bicia monety przez miasto Cieszyn

W czasach księcia Kazimierza II, który rządził samodzielnie księstwem cieszyńskim w latach 1477-1528 Cieszyn utracił prawo bicia własnej monety. Stało się to po przywileju króla czeskiego Władysława Jagiellończyka dla Kazimierza II z 13 lutego 1498 r., w którym potwierdzono wszystkie dotychczasowe prawa księcia cieszyńskiego, m.in. zapisane na końcu uprawnienie dla księcia i jego potomków, „aby mogli bić i produkować swoją monetę w tym to księstwie cieszyńskim". Książę zobowiązany jednak został, aby monety były dobrej jakości i podobnej wartości jak monety innych książąt śląskich, aby mogły być bez przeszkód używane na całym terytorium Śląska. Z pewnością też musiał wynagrodzić cieszyńskim mieszczanom utratę drogo opłaconego uprawnienia bicia monet.
Kazimierz II był jednym z niewielu władców śląskich, który dbał o jakość swojej monety. Widać to w 1505 r. kiedy po dalszych skargach na chaos monetarny, zwłaszcza mieszczan Wrocławia, stany śląskie przeprowadziły kolejną reformę, wycofując z obiegu wszystkie obce monety i decydując o emisji śląskich groszy równych 12 halerzom.
W 1511 roku w porozumieniu z królem Władysławem stany śląskie (a więc książęta i szlachta) postanowiły wycofać z obiegu wszystkie stare monety i wprowadzić nowe halerze. Zapoczątkowało to okres centralizacji mennictwa i stabilności srebrnej monety na Śląsku, stanowi też zdaniem badaczy końcową datę średniowiecznego mennictwa górnośląskiego. W 1528 r. zresztą stary książę Kazimierz II zmarł, a po jego śmierci nastąpiła dłuższa przerwa w dziejach cieszyńskiego mennictwa.

Czasy księcia Wacława Adama

W 2 poł. XVI w. produkcję własnych monet podjął wnuk i następca Kazimierza II, książę Wacław Adam (1528-1579), który objął osobiste rządy ok. 1545 roku. Upłynęło jednak kilkanaście lat zanim się na to zdecydował, w pierwszym okresie swojego panowania władca zajęty był przede wszystkim zaprowadzaniem w księstwie cieszyńskim reformacji. Dopiero w 1559 roku została uruchomiona działalność mennicy w Cieszynie, przy czym zgodnie z ówczesną praktyką polegało to na wynajęciu praw menniczych przez księcia za określoną kwotę prywatnemu mincerzowi. Został nim Hans Enders (lub Endres). Swoje monety Enders sygnował znakiem serca przebitego włócznią z chorągiewką na końcu.
Pierwszy okres działalności mennicy cieszyńskiej w czasach księcia Wacława obejmował lata 1559-1562. W tym okresie Enders wypuścił na rynek dwie wersje trojaków (oba w 1559 roku) oraz kilka emisji groszy.  W 1562 roku ujrzała światło dzienne moneta o wadze 0,6 grama, zwana na ziemiach czeskich trojnikiem, zaś w Polsce trzeciakiem, gdyż miała wartość trzech halerzy albo 3/4 krajcara.

Monety z pierwszego okresu działalności mennicy cieszyńskiej w czasach księcia Wacława – fotografia: http://www.cieszyn.pl/
1 - Grosz księcia Wacława Adama, ok. 1560 r. (22 mm);
2 - Grosz księcia Wacława Adama z podobizną św. Mikołaja, 1560 r. (24,8 mm)

Po 1562 roku nastąpiła krótka przerwa w produkcji cieszyńskich monet, być może związana z zaprowadzeniem przez cesarza Ferdynanda I tzw. stopy guldenowej, której podstawą był gulden [Guldengrosch] równy 60 krajcarom. Książę wznowił działalność menniczą w 1568 r., tym razem jednak nazwiska mincerza nie znamy. Rozpoczęto od wybicia w 1568 roku nowej emisji trzeciaka, pierwszy raz emitowanego w 1562 roku, potem wybito go znowu w 1569 roku W 1570 roku cieszyńska mennica wybiła półgrosz, który na rewersie miał cieszyńskiego orła, a w otoku imię i tytulaturę księcia cieszyńskiego, natomiast na awersie koronę.
W 70. latach XVI wieku w Cieszynie przystąpiono do wybijania monet większych nominałów. Pierwszą był poczwórny grosz (czworak) o wadze 4,3 grama, wybity w 1572 roku. W tymże roku została wybita najbardziej okazała moneta z czasów księcia Wacława Adama, mianowicie srebrny talar o średnicy 42 mm i wadze 28,6 grama. Na awersie widzimy tu popiersie księcia w zbroi, z łańcuchem na piersi.

Monety z drugiego okresu działalności mennicy cieszyńskiej w czasach księcia Wacława – fotografia: http://www.cieszyn.pl/
1 - Halerz księcia Wacława Adama ok. 1570 r. (12,7 mm);
2 - Trzeciak księcia Wacława Adama 1568 r. (14,6 mm);
3 - Czworaki księcia Wacława Adama z 1572 i 1574 r. (24 mm);
4 - Talar księcia Wacława Adama 1574 r. (42 mm)

W 1568 r. książę Wacław uruchomił także mennicę w Skoczowie. Wybijano tu drobne monety, mianowicie halerze, z cieszyńskim orłem na awersie oraz literą „S" i datą na rewersie. Wzorem swego ojca wybijał monety w Bielsku także najstarszy syn księcia Wacława, książę Fryderyk Kazimierz, któremu w 1560 r. ojciec wydzielił udzielne państewko, składające się z dóbr frysztackich i frydeckich, a potem (1565 r.) dodał jeszcze Bielsko z okolicami. W mennicy bielskiej w latach 1568-71 ukazywały się krajcary, dwukrajcarówki oraz grosze. Księciu, utrzymującemu własny dwór i żyjącemu zdecydowanie ponad stan, samodzielna działalność mennicza niewiele pomogła. Zmarł w 1571 r. pozostawiając ogromne długi. Aby je uregulować ojciec musiał sprzedać część terytorium księstwa. Monety Fryderyka Kazimierza naśladowały monety księcia Wacława.

2 krajcary księcia Fryderyka Kazimierza, 1570 r. (20 mm) – fotografia: http://www.cieszyn.pl/

Czasy księcia Adama Wacława

Po śmierci księcia Wacława w 1579 r. po raz kolejny zaprzestano bicia cieszyńskiej monety. Działalność cieszyńskiej mennicy została rzeczywiście wznowiona jeszcze w czasie regencji Katarzyny Sydonii, choć odbywało się to w imieniu jej syna i następcy księcia Wacława, księcia Adama Wacława, który samodzielne rządy objął w 1594 r. Pierwszym znanym mincerzem z tego okresu był Mikołaj Hevela de Calpino, który działał w Cieszynie w latach 1591-92. Znane są dwie emisje potrójnych groszy (trojaków) Mikołaja Heveli de Calpino z lat 1591-92, podobne w treści, ale ewidentnie wykonane przez dwóch różnych rzemieślników. Na obu na awersie widzimy portret młodego jeszcze księcia (miał wtedy 12-13 lat).

3 grosze księcia Adama Wacława, 1592 r. (21,1 mm) – fotografia: http://www.cieszyn.pl/

Kolejnym cieszyńskim mincerzem był Kasper Rytkier (Rietker), którego monety znane są z lat 1596-97. Był to mieszczanin z Królewca, który w latach 1585-94 był mincerzem w Olkuszu, potem w 1595 roku w Lublinie. Z jego produkcji pochodzą m.in. 3-krajcary wybite w 1596 i 1597 r. Są one podobne do potrójnych groszy z lat 1591-92, jedynie podobizna księcia na awersie, w kryzie przy szyi, prezentuje władcę już trochę starszego.

Monety księcia Adama Wacława z lat 1596-97– fotografia: http://www.cieszyn.pl/
1 - 3 krajcary księcia Adama Wacława, 1597 r. (20 mm);
2 - 3 grosze księcia Adama Wacława, 1597 r. (20 mm)

Dłużej na usługach księcia Adama Wacława, mianowicie w latach 1603-1608, pracował kolejny cieszyński mincerz, Valentin Jahns (którego nazwisko zapisywano też jako Janus lub Jonas). Jahns pochodził z Goslaru, wcześniej był mincerzem m.in. w Poznaniu, Bydgoszczy i Wschowie. W 1603 r. Jahns wybijał trzykrajcarówki z popiersiem księcia z długimi, zwijającymi się u dołu włosami. Wypuścił kilka emisji tej monety, podobizna władcy różni się w nich szczegółami. Swoje dzieła oznaczył skrzyżowanymi hakami. Z wizerunkiem księcia Adama Wacława (w książęcej czapce), Jahns wybił także w 1607 r. dwukrajcarówkę, tym razem złotą o wadze 1,5 grama. Treść monety na awersie i rewersie różniła się od monet trzykrajcarowych w zasadzie jedynie nominałem. Z warsztatu Jahnsa wychodziły także monety drobne, mianowicie wybijane od 1604 r. tzw. trzeciaki, o wadze 0,6 grama i wartości równej 3 halerzom, które stopniowo upodabniały się do tzw. greszli, czyli groszyków.

Monety księcia Adama Wacława z lat 1603-1607– fotografia: http://www.cieszyn.pl/
1 - 3 krajcary księcia Adama Wacława, 1603 r. (22 mm);
2 - 3 krajcary księcia Adama Wacława, 1603 r. (24 mm)
3 - 3 krajcary księcia Adama Wacława, 1607 r., różne odmiany stempla, (22 mm)

W 1608 r. siążę cieszyński wynajął prawo bicia monet w Cieszynie Hansowi Thacke, także pochodzącemu z Goslaru, który podobno początkowo był uczniem piekarskim. Wiemy, że również on praktykował wcześniej w Polsce, w 1598 r. działał w Poznaniu. Wraz z nim w Cieszynie znowu zaczęto wybijać monety większych nominałów, zmienił się także, jak się zdaje, rzemieślnik, który dla niego wykonywał stemple, bowiem monety z tego czasu są zdecydowanie lepiej wykonane. Talar księcia Adama Wacława wybity w 1609 r. jest bardzo efektowną monetą, co potwierdzają ceny jakie osiąga na aukcjach. Mało jednak prawdopodobne, aby był normalnym środkiem płatniczym w księstwie cieszyńskim, raczej wybito go dla celów reprezentacyjnych. W bogatym w efektowne cieszyńskie monety 1609 r. Thacke wybił nawet złote monety o nominale pięciu oraz ośmiu dukatów, których podstawą był talar z 1609 r. z podobizną księcia Adama Wacława. Są one obecnie wielką rzadkością i także nie były w normalnym obiegu. Działalność Hansa Thacke w Cieszynie uznać trzeba za jeden z lepszych, jeśli nie najlepszy okres w dziejach cieszyńskiego mennictwa. Jego kariera skończyła się jednak gwałtownie i tragicznie, bowiem 31 maja 1611 r. Thacke został stracony w Cieszynie pod zarzutem fałszowania monet. Wraz z nim został o to oskarżony złotnik Joachim, który przygotował stemple do fałszywych monet, a były to, jak należało się spodziewać, monety polskie, dokładnie grosze koronne Zygmunta III z 1610 r.

Monety księcia Adama Wacława z lat 1608-1611 – fotografia: http://www.cieszyn.pl/
1 - Talar księcia Adama Wacława, 1609 r. (41 mm);
2 - Klipa talara księcia Adama Wacława, 1609 r. (45x45 mm);
3 - 3 krajcary księcia Adama Wacława 1609 r., 1610 r. (20,6, 20,2 mm)

Fakt, że w Cieszynie fałszowano monety nie ulega wątpliwości. W 1609 r. podskarbi koronny Stanisławski wydał uniwersał, w którym przestrzegał przed fałszerzami, którzy krakowskie grosze przekuwają na półtoraki ze stemplem księcia cieszyńskiego. Miały one wartość zaledwie jednego, zamiast półtorej grosza, więc każdy kto je przyjmował, narażony był na duże straty.
W 1611 r. książę Adam Wacław, wzorem swojego ojca, rozszerzył produkcję menniczą w księstwie cieszyńskim, uruchamiając na nowo mennicę książęcą w Skoczowie. W latach 1611-1613 mincerzem w Skoczowie był Krzysztof Cantor, który swoje wyroby sygnował inicjałami „CC". W Skoczowie zostały wybite trzykrajcarówki, trzeciaki oraz miedziane halerze, które ściśle wzorują się na odpowiednich typach monet bitych w Cieszynie. Np. 3-krajcar z 1611 r. odpowiada dokładnie cieszyńskiej trzykrajcarówce z 1609 r., różni się od niej tylko inicjałami „CC". Od 1611 r. działał też w cieszyńskim menniczym interesie, zapewne jako pomocnik Rundta, Hans Losz. Ten urodzony w Sibicy pod Cieszynem rzemieślnik rozpoczął swoją karierę mincerza ok. 1607 r., działając najpierw w różnych miejscach, m.in. w Chojnowie. Jak później wspominał, kiedy przybył do Cieszyna w 1611 r., obaj mincerze, w Cieszynie i Skoczowie, działali bez wardejna czyli probierza. Losz przebywał w Cieszynie krótko, już w 1614 r. znalazł zatrudnienie w Nysie przy Valentinie Jahnsie. Także Cantor opuścił Skoczów i w latach 1617-29 działał w Ołomuńcu, a potem w Legnicy i w Opawie. Ostatnią znaną monetą z czasów księcia Adama Wacława jest trzeciak z wyobrażeniem majestatycznego jabłka i krzyża. Wybito ją w 1616 r., ale nie ma pewności, czyjej autorem był Dytryk Rundt.

3 krajcary księcia Adama Wacława, Skoczów 1612 r.(20,9 mm) – fotografia: http://www.cieszyn.pl/

Czasy Fryderyka Wilhelma

Produkcja mennicza w Cieszynie, szwankująca w ostatnich latach panowania Adama Wacława, została przerwana po jego śmierci w 1617 r., gdyż syn i następca zmarłego, książę Fryderyk Wilhelm, początkowo przebywał poza krajem. Były to zresztą czasy wielkiego zamieszania na rynku monetarnym wywołanego wybuchem wojny trzydziestoletniej, w trakcie której cesarz Ferdynand II w 1620 r. nakazał zamknąć lokalne śląskie mennice. Wojna oraz różne spekulacyjne przedsięwzięcia wywołały inflację, która zakończyła się załamaniem kursu pieniądza w Niemczech (tzw. Kipper- und Wipperzeit). Podobnie było na Śląsku, m.in. wprowadzono do obiegu monety 12- i 24-krajcarowe. Dopiero w grudniu 1623 r. przeprowadzono reformę monetarną, przywracając dawny standard monetarny i radykalnie dewaluując monety inflacyjne (np. moneta 24-krajcarowa warta teraz była trzy krajcary).

Monety ze skarbu znalezionego w Brennej – Leśnicy – fotografia: http://www.cieszyn.pl/

Z tego okresu (po 1624 r.) pochodzi skarb monet znaleziony w 1941 r. w Brennej-Leśnicy. Znajdowały się w nim m.in. monety księstwa cieszyńskiego z lat 1621-22. Mimo wojny książę Fryderyk Wilhelm zdążył bowiem uruchomić na nowo działalność menniczą, a na monetach wybijanych w latach 1620-1624 znajdujemy inicjały „HL", co oznacza Hansa Losza. Wypuścił on na rynek sporą liczbę monet różnych nominałów, mianowicie trzeciaki o wadze 0,6 grama, zwane teraz greszlami albo grosikami (groszykami) z majestatycznym jabłkiem i krzyżem (1622-23), 3-krajcary, zwane w literaturze czeskiej groszami w trzech różnych typach (1620-23) oraz grosz potrójny (trojak) w 1624 r. Losz wybijał też nowe typy monet, które pojawiły się w czasie inflacji: 12-krajcarówki, a nawet 24-krajcarówkę w 1621 r.
Książę Fryderyk Wilhelm wznowił też produkcję menniczą w Skoczowie, gdzie prawa do wybijania monet wynajął od niego Daniel Raschke. Znane są bite przez niego w latach 1621-22 3-krajcarówki, 12-krajcarówki oraz 24-krajcarówka ze specyficznym znakiem „S" wewnątrz litery „C".
Ostatnie wybite w Cieszynie monety Fryderyka Wilhelma noszą datę 1624.

Monety księcia Fryderyka Wilhelma – fotografia: http://www.cieszyn.pl/
1 - 24 krajcary księcia Fryderyka Wilhelma 1621 r. (31 mm);
2 - Talar księcia Fryderyka Wilhelma, 1623 r. (40 mm):
3 - 3 krajcary księcia Fryderyka Wilhelma, Skoczów 1622 r. (18,9 mm):
4 - Trojak księcia Fryderyka Wilhelma, 1624 r. (22 mm)

Czasy Elżbiety Lukrecji

Śmierć księcia Fryderyka Wilhelma w 1625 r. spowodowała kolejną przerwę w funkcjonowaniu cieszyńskiej mennicy. Zmarły w swoim testamencie zapisał księstwo siostrze, Elżbiecie Lukrecji, jednak czeskie prawo lenne nie dopuszczało dziedziczenia tronu przez kobiety. Dopiero w końcu 1638 r. król Czech, cesarz Ferdynand III Habsburg, zgodził się, aby księżna do końca życia sprawowała rządy w księstwie cieszyńskim, uznał też jej prawo do bicia własnej monety. Długo jednak trwało, zanim księżna mogła na nowo skorzystać ze swoich praw menniczych. W 1642 r. księżna w mennicy w Cieszynie zatrudniła Dytryka Rundta, który, jak pamiętamy, prowadził ją już w latach 1611-14 w czasie rządów księcia Adama Wacława. Oficjalny początek nowego okresu bicia monet w Cieszynie nastąpił właśnie w 1643 r., ale był poprzedzony pewnym okresem próbnym. W każdym razie znane są 3-krąjcary (grosze) z inicjałami Dytryka Rundta (D-R) wybite w 1642 r. Według umowy, jak pamiętamy, mincerz mógł produkować wiele rodzajów monet, w praktyce wybijał jedynie krajcary (1644) i 3-krajcary (1647). Kiedy w 1646 r. Cieszyn zajęli Szwedzi Rundt musiał na jakiś czas zaprzestać produkcji monet. Być może jego dziełem jest też niedatowany grosik z cieszyńskim orłem na awersie i jabłkiem z krzyżem na rewersie.
Rok po uruchomieniu produkcji menniczej w stolicy swojego księstwa księżna Elżbieta Lukrecja rozszerzyła zakres działalności menniczej, uruchamiając znowu mennicę w Skoczowie, gdzie mincerzem został Hans Losz. Stosowna umowa została podpisana w 1644 r., ale także w tym przypadku znane są bite przez niego monety z wcześniejszego okresu. Chodzi o monetę większego nominału, mianowicie o talar wybity w 1643 r. Ma on średnicę 41 mm.

Monety księżnej Elżbiety Lukrecji 1643 – fotografia: http://www.cieszyn.pl/
1 - Talar księżnej Elżbiety Lukrecji, 1643 r. (41 mm);
2 - 3 krajcary księżnej Elżbiety Lukrecji, 1643 r.

Po śmierci Rundta, jak powiedziano, nowym mincerzem w Cieszynie w 1647 roku został Hans Losz. Kiedy w 1647 r. został cieszyńskim mincerzem urządził tu swój warsztat w domu Pilutkowskim. Zasadniczo Losz kontynuował działalność swojego poprzednika: wybijał tylko krajcary (1647-49) oraz 3-krajcary (1647-49) z popiersiem Ferdynanda III oraz cesarską tytulaturą na awersie, a cieszyńskim orłem na rewersie. Kiedy Losz został mincerzem w Cieszynie jego funkcje w Skoczowie objął we wrześniu 1648 r. na jeden rok Ludwig Bremen (zwany też Brohon).

Monety księżnej Elżbiety Lukrecji z lat 1648 - 1649 – fotografia: http://www.cieszyn.pl/
1 - 3 krajcary księżnej Elżbiety Lukrecji, 1648 (20 mm);
2 - 3 krajcary księżnej Elżbiety Lukrecji, 1649 r. (20,1 mm)

W latach panowania księżnej Elżbiety Lukrecji cieszyńscy mincerze wybijali monety niskich nominałów, ale w licznych emisjach. Praktyka ta musiała być opłacalna, skoro kontynuowali działalność, wynajmowanie praw do działalności menniczej stanowiło też niezłe źródło dochodów dla księżnej, znajdującej się stale w długach. Dzierżawa praw menniczych stanowiła 3% jej ogólnych rocznych dochodów. Natomiast dla Habsburgów, którzy od dawna dążyli do likwidacji resztek samodzielności poszczególnych śląskich książąt, korzystanie z ich praw menniczych było solą w oku. Ferdynand III po raz kolejny zabrał się za porządki po zakończeniu wojny trzydziestoletniej i podpisaniu traktatu westfalskiego w 1648 r., który dawał mu wolną rękę w sprawach Śląska. Pretekstem do interwencji był zarzut, że moneta cieszyńska jest małowartościowa i bita niezgodnie z przepisami. W kwietniu 1649 r. starosta Śląska wysłał rozkaz zamknięcia mennicy, nakaz wycofania cieszyńskiej monety z obiegu i dalszego jej używania na Śląsku. Księżna Elżbieta Lukrecja oczywiście się z tym nie pogodziła, zarządzając przeprowadzenie wewnętrznego śledztwa, które nie wykazało żadnych nieprawidłowości. Po pół roku przerwy księżna mogła wznowić działalność swej mennicy. Cesarska inkwizycja niczego karalnego w funkcjonowaniu mennicy nie ujawniła, spowodowała jednak koniec działalności Hansa Losza w Cieszynie. Prowadził potem od 1650 r. biskupią mennicę w Kromefiżu na Morawach, gdzie zmarł w 1655 r.

Ostatni cieszyński mincerz

„Zdymisjonowanego”, można by powiedzieć, Hansa Losza zastąpił w funkcji mincerza od października 1649 r. Gabriel Gerloff (Görloff). Gerloff urodził się w Barbi w Saksonii, przedtem działał w mennicach króla Władysława IV w Bydgoszczy i Opolu. Gerloff rozpoczął działalność jeszcze w tym samym roku, przede wszystkim wybijając drobniejsze monety. Potrafił nawet produkcje drobnych monet uczynić dochodową, podczas gdy wielkie mennice (Wiedeń, Wrocław) do tego dopłacały. Przede wszystkim bił ważące 0,6 grama greszle, po polsku zwane groszykami. Jako najmniejszą monetę Gerloff wybijał nowy typ miedzianego halerza o wadze 0,5 grama, zwany obolem, pierwszy raz w 1650 r. Największą i najcenniejszą cieszyńską monetą, jaka wyszła spod ręki, a dokładniej spod stempla, Gabriela Gerloffa w czasie jego działalności w Cieszynie są jednak złote dukaty z podobizną księżnej Elżbiety Lukrecji z 1650 r.
Cieszyńska mennica w czasach Gerloffa była już sporym, w znacznym stopniu „zmechanizowanym" zakładem, co potwierdza duża liczba monet wybitych przez niego zachowanych do dzisiaj. Aby jednak wyjść na swoje, zwłaszcza przy produkcji drobnej monety, Gerloff musiał korzystać z usług pośredników, którzy wywozili halerze do sąsiednich krajów, by tu wymienić je na inne. Ten handel, jeśli nawet nie był organizowany przez cieszyńskiego mincerza, był przez niego na pewno tolerowany.
Śmierć księżnej Elżbiety Lukrecji w maju 1653 r. nie zakończyła automatycznie dziejów cieszyńskiego mennictwa. Gabriel Gerloff trafił do aresztu. Oskarżono go też, że jego monety są bardzo złej jakości, stąd w całej Polsce i na Ukrainie, dokąd się je wywozi, słychać narzekania na zalew cieszyńskimi halerzami, bo powoduje to wielkie szkody. Gerloff wyszedł jednak z więzienia, był bowiem przydatny także nowym władzom. W 1653 r. księstwo cieszyńskie trafiło zaś w ręce cesarskiego syna o tymże imieniu, który już nosił tytuł króla rzymskiego i wszedł do historii jako Ferdynand IV. Dla niego, na podstawie umowy zawartej zapewne z królewską Komorą we Wrocławiu, Gabriel Gerloff nadal wybijał w latach w 1653 i 1654 r. miedziane obole oraz srebrne groszyki (greszle). Gerloff wypuścił też na rynek trzykrajcarówkę z portretem Ferdynanda IV. Na rewersie wciąż jeszcze widniał cieszyński orzeł w koronie i aureoli, ale na jego piersiach umieszczono już herb austriacki. Podobnie było na groszyku wybitym w 1653 r., na innym cieszyński orzeł już zniknął, zastąpiony przez dwugłowego orła austriackiego. Druga emisja takiego właśnie groszyka została wybita w 1655 r., już po śmierci Ferdynanda IV, który zmarł w 1654 r. Jest to ostatnia wybita cieszyńska moneta, bowiem Gabriel Gerloff zmarł 13 czerwca 1655 r. roku w wieku 50 lat.

Monety Gabriela Gerloffa 1649-1655 – fotografia: http://www.cieszyn.pl/
1 - Halerze (obole) cieszyńskie z 1651 r. - różne odmiany stempla (15 mm);
2 - Grosik księżnej Elżbiety Lukrecji, 1649 r., 1650 r. (15 mm);
3 - Talar księżnej Elżbiety Lukrecji, 1650 r. (43 mm);
4 - Obol króla Ferdynanda IV, 1654 r. (16 mm);
5 - Grosiki króla Ferdynanda IV, 1653 r. 1655 r. (16 mm)

W 1655 r. skończyła się historia cieszyńskiego mennictwa, choć jeszcze kilka lat po śmierci Gerloffa podejmowano próby uzyskania cesarskiej zgody na ponowne uruchomienie mennicy. Nie było to nowym władcom księstwa cieszyńskiego, Habsburgom, potrzebne. Wreszcie mogli skupić całą działalność menniczą na Śląsku w kontrolowanych przez siebie mennicach, zwłaszcza we Wrocławiu.

  

Działalność mennicy cieszyńskiej wiąże się z kamienicą Bludowskich przy ulicy Menniczej 46 w Cieszynie.

Cieszyn, kamienica Bludowskich-dawna mennica

Kamienica Bludowskich – budynek wzniesiony na fundamentach mennicy założonej przez Mieszka I cieszyńskiego. Książęta cieszyńscy mieli prawo bicia własnej monety od XIII w. aż do wygaśnięcia dynastii w 1653 r. (z wyjątkiem ponad stuletniego okresu od 1438 do 1559 r.). Gruntownie remontowany, o pseudorokokowej dekoracji, od przełomu wieków XVII i XVIII był własnością barona Bludowskiego. Rozbudowany i wyremontowany, od 1999 r. jest siedzibą Książnicy Cieszyńskiej – biblioteki posiadającej najcenniejsze na Śląsku zbiory rękopisów, druków i inkunabułów.

Cieszyn, ulica Mennicza

   

Po II wojnie światowej cieszyńskie motywy znalazły się na dwóch monetach oraz obiegowym banknocie o nominale 20 złotych z 1994 r.

- 2 złote (2005) / CIESZYN (Kościół św. Mikołaja w Cieszynie, romańska rotunda) – Seria: HISTORYCZNE MIASTA W POLSCE

Emitent: Narodowy Bank Polski; producent: Mennica Polska S.A. - Warszawa; emisja: 12.06.2005 r.; materiał: GOLDEN NORDIC (CuAl5Zn5Sn1); średnica: 27 mm; masa: 8,15 g; nakład: 1 100 000 szt.,
projekt: Ewa Tyc-Karpińska (awers), Urszula Walerzak (rewers)

Kościół św. Mikołaja w Cieszynie, romańska rotunda pełniąca funkcję kaplicy zamkowej i kościoła grodowego. W latach 50. XX w. określono datę jej powstania na pierwszą połowę XI w., natomiast ostatnie badania wskazują, że mogła powstać dopiero około 1180 r. Zbudowana z płaskich ciosów wapiennych, na planie koła z podkowiastą apsydą, orientowana. Kolista nawa jest przykryta kopułą z kamieni układanych koncentrycznie, apsyda półkopułą. W północnej części nawy znajdują się schody prowadzące na emporę, umieszczone w grubości muru. Od zewnątrz w miejscu schodów mur jest pogrubiony i tworzy rodzaj słabo występującego wykusza nadwieszonego na kroksztynach. Klasycystyczna przebudowa w 1839 r. według projektu Josepha Kornhäusela wiązała się z wybiciem dużych, półkolistych okien i otynkowaniem elewacji. W latach 1947-1955 przeprowadzono konserwację, w trakcie której rotundzie przywrócono pierwotny charakter, a na podstawie zachowanych fragmentów zrekonstruowano emporę w części zachodniej.

Kościół św. Mikołaja w Cieszynie, romańska rotunda

Wnętrze kościóła św. Mikołaja w Cieszynie, romańska rotunda

  

- 5 złotych / Historia Monety Polskiej – denar Bolesława Śmiałego (Kościół św. Mikołaja w Cieszynie, romańska rotunda)

Emitent: Narodowy Bank Polski; producent: Mennica Polska S.A. - Warszawa; emisja: 13.09.2013 r.; materiał: srebro (Ag.925); średnica: 23 mm; masa: 7,07 g; nakład: do 20 000 szt.,
projekt: Dominika Karpińska-Kopiec

  

- 20 złotych (BANKNOT – 1994) / BolesławI Chrobry (Kościół św. Mikołaja w Cieszynie, romańska rotunda)

Emitent: Narodowy Bank Polski; producent: Thomas De La Rue – Londyn PWPW S.A. - Warszawa
(od 1998 r.); emisja: 25.03.1994 r.; materiał: papier biały jednostronnie gładzony;
wymiary: 126 x 63 mm; projekt: Andrzej Heidrich

Awers: Bolesław I Chrobry - druk w kolorze fioletowym i różowym - wklęsłodruk, poddruk różowy, fioletowy, pomarańczowy, oliwkowy, beżowy - offset, farba metalizowana szara.
Rewers: wizerunek denara - monety srebrnej z okresu panowania Bolesława I Chrobrego, w tle z lewej widok rotundy w Cieszynie, z prawej stylizowany rysunek lwa z płaskorzeźby romańskiej - wklęsłodruk i offset.

Kościół św. Mikołaja w Cieszynie, romańska rotunda

  

Poza emisjami monet i banknotu NBP Cieszyn uwieczniono również na dukatach lokalnych, żetonach okolicznościowych i innych numizmatach. Takimi emisjami są:

- 20 PIASTÓW CIESZYŃSKICH (Kolekcjonerki Bon miejski)

Emitent: Urząd Miasta w Cieszynie, producent: Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A.,
nakład: 2000 szt., emisja: 12 czerwiec 2010 r.

Cieszyńskie bony upamiętniają niezwykły jubileusz miasta nad Olzą. Jeśli wierzyć legendzie Cieszyn założony został w 810 roku przez trzech synów  polskiego księcia Leszka III - Bolka, Leszka i Cieszka, którzy ciesząc się ze szczęśliwego spotkania nad źródełkiem postanowili założyć w tym miejscu gród i nazwali go Cieszyn. W miejscu ich legendarnego spotkania od blisko 600 lat istnieje studnia nazywana Studnią Trzech Braci. Niegdyś należała do braci dominikanów, a aż do ubiegłego stulecia czerpał z niej wodę miejscowy browar.W rzeczywistości Cieszyn istniał już w X w. jako kasztelania broniąca południowej granicy państwa za panowania historycznego założyciela dynastii Piastów księcia Mieszka I. Wczesne czasy piastowskie pamięta romańska rotunda pw. Św. Mikołaja i Św. Wacława na Wzgórzu Zamkowym – najstarsza budowla murowana na Śląsku. Jej wizerunek znajduje się na banknocie NBP o nominale 20 zł.
Przez kilka stuleci historia grodu była nierozłącznie związana z tradycją piastowską. Około 1290 r. Cieszyn stał się stolicą samodzielnego księstwa cieszyńskiego. Na jego czele stanął Mieszko I  Cieszyński z linii Piastów opolsko-raciborskich. Ten mądry władca stworzył nie  tylko administracyjne i gospodarcze podstawy swego państewka, prowadził też aktywną politykę dyplomatyczną wobec sąsiadów, a z Cieszyna uczynił miasto książęce. Jego sercem stał się zamek stanowiący siedzibę książęcego dworu. Po zniszczonym podczas wojny 30-letniej gotyckim zamku książęcym pozostała Wieża Piastowska, fragmenty Wieży Ostatecznej Obrony, Wieży Przybramnej oraz murów obronnych.
Następcy Mieszka I – Piastowie lokalnej linii cieszyńskiej – przez ponad 360 lat władali miastem zapewniając mu pozycję stołecznego, centralnego ośrodka wobec innych miast regionu – Śląska Cieszyńskiego. Piastowie byli fundatorami i opiekunami wznoszonych na terenie miasta kościołów, klasztorów i innych obiektów użyteczności publicznej, tworzyli lokalne prawo, nadawali przywileje, bili własną monetę. I choć dzieje Piastów cieszyńskich oraz ich książęcego miasta były burzliwe i wielce skomplikowane, piastowska tradycja Cieszyna nadaje miastu szczególny koloryt, a związane z nią zabytki stanowią niezwykła atrakcję turystyczną.

 

- PANORAMY POLSKICH MIAST / CIESZYN (SZTABKA LOKACYJNA)

Mennica: PAMP; projekt: Rusłanka Nowakowska rok emisji: 2008/2009; stempel: lustrzany,
materiał: srebro (Ag.999); wymiary: 27 x 43 x 2,5 mm; waga: 1 uncja

  

- 3 TALARY CIESZYŃSKIE

Moneta okolicznościowa wybita z okazji obchodów 1200-lecia legendarnego założenia Cieszyna (obchody w roku 2010). Nie prowadzono sprzedaży tych monet, wręczano je osobom, które zasłużyły się dla miasta oraz obchodów 1200-lecia.

Emitent: Urząd Miejski w Cieszynie, producent: Mennica Śląska w Pszczynie, materiał: golden Nordic,
projekt: Piotr Cylc, rok emisji: 2009, nakład: 1000 szt., średnica: 30,88 mm, waga: 12,30 g,

Wydano również:
- 3 talary cieszyńskie - srebro (Ag.999) (35 szt.; średnica: 30,88 mm; waga: 14,25 g);
- Medal jubileuszowy 1200-lecia legendarnego założenia Cieszyna / Studnia Trzech Braci
nakład – limitowany

 

Legenda o założeniu Cieszyna

Dawno, dawno temu , synowie króla polskiego - Bolko, Leszko i Cieszko wyruszyli na wędrówkę, każdy w inną stronę świata po długim czasie, kiedy zwiedzili już dalekie krainy i postanowili wrócić, nieoczekiwanie spotkali się przy źródełku. W miejscu, w którym doszło do szczęśliwego spotkania książęta postanowili założyć gród i nazwać go Cieszynem, bo tak bardzo się z tego spotkania ucieszyli. Legenda mówi, że działo się to 1200 lat temu. Studnia, którą wzniesiono przy źródełku do dziś nosi nazwę Trzech Braci.

Studnia Trzech Braci – fotografia: WIKIPEDIA

  

- 7 BOLKÓW / 7 LESZKÓW / 7 CIESZKÓW

Cieszyńskie dukaty wydane z okazji 1200-lecia legendarnego założenia miasta.

Emitent: Urząd Miejski w Cieszynie, organizator/administrator: CCN – Cieszyńskie Centrum Numizmatyczne, producent: Mennica Kremnica - Słowacja, materiał: golden Nordic, projekt: U.Górnicka-Herma, T.Herma,
rok emisji: 2010, nakład: po 5000 szt., średnica: 27 mm, waga: 8 g,

a/7 Bolków

Emisja: 9 maja 2010 r. (Podczas gry miejskiej opartej na przygodach trzech braci - Leszka, Bolka i Cieszka, którzy zagubili się w czasie i trafili do teraźniejszości).

b/7 Leszków

Emisja: 12 czerwca 2010 r. (Podczas festiwalu kulinarnego "Cieszyńskie Smaki").

c/7 Cieszków

Emisja: 6 lipca 2010 r. (Podczas festiwalu "Kręgi sztuki").

Wieża Piastowska w Cieszynie – wieża obronna dawnego zamku książąt cieszyńskich na Górze Zamkowej w Cieszynie, jedna z czterech niegdyś tam istniejących i jedyna zachowana do dziś.

Wieża Piastowska w Cieszynie

Usytuowana jest na szczycie wzgórza, w jego północno-zachodniej części. Gotycka, murowana, zbudowana w I połowie XIV w. z kamienia łamanego i ciosów kamiennych w narożnikach oraz w obramieniach otworów okiennych, w górnych partiach z cegły w układzie polskim. Wzniesiona na planie kwadratu, podpiwniczona rozległymi piwnicami częściowo zasypanymi, z których miało prowadzić podziemne wyjście poza mury zamkowe. Pięciokondygnacyjna, wysokości 24 m. Mury w dolnych partiach grubości do 2 m, od wnętrza zwężają się ku górze uskokami. Okna prostokątne, zamknięte ostrołukowo lub półkoliście. W górnej części w XV w. nadbudowany ceglany ganek wsparty na solidnych kamiennych kroksztynach, z machikułami i blankami. Jak pokazuje rycina z 1735 r., wieża pierwotnie była przykryta dachem namiotowym z oddzielnymi iglicami nad narożnymi wykuszami blank. Pod narożnymi wykuszami cztery kamienne, gotyckie tarcze herbowe z końca XIV w. z orłami piastowskimi wydobytymi płytkim reliefem, według tradycji z warsztatu związanego z praskim mistrzem Piotrem Parlerem.
Wieżę kilkakrotnie restaurowano, m.in. drugiej połowie XIX w., kiedy to dach namiotowy został zastąpiony dachem pogrążonym, a na wieży zainstalowano zegar. W XX w. wieżę restaurowano w latach 1976-89, dobudowując jej m.in. taras widokowy na szczycie, remontując blankowanie i odnawiając tarcze z orłami.
Na przestrzeni dziejów wieża została uznana za symbol Cieszyna, świadectwo jego piastowskiej przeszłości i polskiego trzymania straży nad Olzą.
Wieża udostępniona jest do zwiedzania (za opłatą). Rozpościera się z niej rozległy widok Cieszyna i Czeskiego Cieszyna po dwóch stronach Olzy. Przy dobrej widoczności można podziwiać interesująca panoramę Beskidu Śląskiego i Beskidu Śląsko-Morawskiego.

  

- 1200 GROSSUS TESSINENSIS czyli 1200 Groszy Cieszyńskich

Moneta wydana z okazji 1200 lat Cieszyna.

Emitent: Grossus Tessinensis, producent: Česká mincovna w Jabloncu, emisja: 2010 r., średnica: 30 mm (M)
/ 34 mm (Ag) / 22 mm (Au), grubość: 2,8 mm, materiał: mosiądz / srebro (Ag.999) / złoto (Au.999), waga:
14 g (M) / 16 g – Ag / 7,78 g (Au), nakład: 1200 szt. / 1000 szt. / 120 szt., projektant: Tomasz Herma

Awers zdobi fragment widoku  Cieszyna z zamkiem na podstawie jednej z najstarszych panoram miasta od strony zachodniej – miedzioryt Mateusza Meriana z dzieła „Topographia von Bohmen, Mahren und Schlesien“, Frankfurt nad Menem 1650 r.
Rewers tworzy najstarsza dochowana pieczęć miejska pochodząca z drugiej połowy XIV wieku. Najstarszy jej odcisk uwierzytelnia dokument  rady miejskiej z 2 III 1374 r. w którym cieszyńscy rajcy składają uroczystą przysięgę wobec rady miasta Wrocławia o przyjęciu i przestrzeganiu prawa magdeburskiego w jego adopcji wrocławskiej. Pieczęć koloru brunatnego o średnicy 50 mm jest przywieszona do dokumentu. Pieczęć używana była przeszło 200 lat.

  

- 16 HALERZY (Tramwaje w Cieszynie)

Emitent: Grossus Tessinensis, producent: Mincovňa Kremnica - Słowacja, czas obowiązywania: 2012-07-01 - 2012-12-31, średnica: 29,95 mm, materiał: mosiądz / srebro (Ag.999), waga: 14 g (M) / 16 g - Ag, nakład: 1200 szt. / 1000 szt.

Awers: Tramwaj jadący po ulicy Głębokiej w dół; z tyłu wieża ratusza w Cieszynie; z lewej strony, u dołu logo Grossus Tessinensis.
Rewers: Centralnie żeton tramwajowy, u góry w poziomie nominał: 16; u dołu w poziomie daty: 1911-1921; pod datami znak Mennicy Kremnica.

Na początku stosowano bilety papierowe; później w roku 1912, wprowadzono mosiężne i aluminiowe żetony, które wrzucane były do skrzynek przy wsiadaniu do tramwaju.
Słynne tramwaje cieszyńskie kursowały od 12 lutego 1911 r. do 2 kwietnia 1921 r. na trasie o łącznej długości 1793 metrów, wiodącej od ulicy Bielskiej przez Rynek i ulicę Głęboką, a następnie przez most na Olzie aż do stacji kolejowej. Tramwaje jeździły co 10-12 minut, a czas przejazdu w jedna stronę trwał 12 minut. Obsługiwane były przez 21 pracowników, opłata za przejazd wynosiła 12-14 halerzy.

  

- 300 LAT EWANGELICKIEGO KOŚCIOŁA JEZUSOWEGO W CIESZYNIE

Srebrna Moneta 300 lat ewangelickiego Kościoła Jezusowego w Cieszynie - Urszula Górnicka-Herma. Na awersie - charakterystyczna barokowa wieża kościoła z latarnią zwieńczoną krzyżem, na rewersie - baranek z chorągwią znajdujący się w portalu kościoła. Na chorągwi symboliczny werset nowotestamentowy BBKGGŚ (Baranek Boży Który Gładzi Grzechy Świata), Grossus Tessinensis  (Metal: Ag.999, Średnica: 34 mm, Waga: 16 g, Jakość: lustrzana, Rant: gładki, Data emisji: maj 2009, Seria limitowana: 1000 szt, Mennica: Česká mincovna).
Na Śląsku Cieszyńskim znajduje się najwięcej wyznawców religii ewangelickiej w Polsce i w Czechach (w samej diecezji cieszyńskiej jest około 40 tys. wiernych na łączną sumę 82 tys. w Polsce). Barokowy Kościół Jezusowy w Cieszynie to największa ewangelicka świątynia w diecezji cieszyńskiej i w Polsce, zarazem największa świątynia luterańska w Europie Środkowej. Może pomieścić jednoczesnie 6500 wiernych.
Po zezwoleniu cesarza Józefa I na budowę kościoła łaski w Cieszynie, rozpoczęto poszukiwania terenu pod jego budowę. Wybór padł na podmiejskie ogrody niedaleko Wyższej Bramy. Cesarski wysłannik, hrabia Jerzy Zinzendorf 24 maja 1709 r. zatknął w miejscu, gdzie miał stanąć kościół laskę z godłem cesarskim. Kamień węgielny położono 13 października 1710 r., a budowę ukończono pod kierownictwem opawskiego architekta Jana Haüsruckera około 1723 r.  Wieżę kościoła dobudowano  w roku 1750.

Ewangielicko-Augsburski Kościół Jezusowy w Cieszynie – fotografia: WIKIPEDIA

   

- 20 CIESZYNÓW (Kościół św. Mikołaja w Cieszynie, romańska rotunda)

Emitent i producent: Gyges ARD, projekt: Robert Anders (AR), średnica: 27 mm, materiał: mosiądz / mosiądz srebrzony oksydowany, nakład: 1000 szt. / 500 szt., stempel: lustrzany, bok: gładki, emisja: styczeń 2011 r. / Na monecie rok emisji – 2010

Wydano również:

- 20 CIESZYNÓW / MOSIĄDZ PLATEROWANY MIEDZIĄ, CZARNY MOSIĄDZ, MOSIĄDZ PLATEROWANY SREBREM, MOSIĄDZ NIKLOWANY I ALUMINIUM - nakład po 200 szt., aluminium 500 szt.;

- 20 CIESZYNÓW / MOSIĄDZ PLATEROWANY MIEDZIĄ Z CZERWONĄ CYRKONIĄ, średnica: 27 mm, nakład: 200 szt.;

- 20 CIESZYNÓW /MOSIĄDZ PLATEROWANY SREBREM Z CZERWONĄ CYRKONIĄ, średnica: 27 mm, nakład 200 szt.

  

- 1 LIDER POPULARNOŚCI (Piotr Żyła ur. w Cieszynie)

EMITENT: blastx - Grzegorz Lassota, MATERIAŁ: mosiądz / mosiądz oksydowany / stal szlachetna,
NAKŁAD: po 2500 szt., ŚREDNICA: 32 mm, RANT: gładki, EMISJA: 2013 r., Wyprodukowano: w Polsce

   

Żegnając miasto Cieszyn dziękuję wszystkim, którzy towarzyszyli mi w tym spacerze. Myślę, że to niewielkie miasto jest niezwykle interesujące, tak ze strony numizmatycznej, jak i turystycznej. Może warto więc odwiedzić je w rzeczywistości?

   

Autor: Józef Smurawa

Źródła:
- http://pl.wikipedia.org/
- http://www.rotunda.freehost.pl/
- http://www.cieszyn.pl/
- http://www.cieszyn.pl/ - „Mennictwo cieszyńskie w średniowieczu”, „Halerze miejskie Cieszyna”, „Czasy księcia Wacława Adama”,  „Mennictwo w okresie księcia Adama Wacława (1579-1617)”, „Artyści i fałszerze monet w Cieszynie”, „Mennictwo cieszyńskie w czasach Fryderyka Wilhelma (1617-1625)”. „Okres rządów księżnej Elzbiety Lukrecji (1625-1653)”, „Mennica w domu Pilutkowskim”, „Cesarska inkwizycja w cieszyńskiej mennicy w 1649 r.”, „Ostatni cieszyński mincerz Gabriel Gerloff”, „Zakończenie” / Janusz Spyra (Monety ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, Muzeum Okręgowego im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, zbiorów prywatnych)
- http://www.viaducalis.pl/
- http://banknoty.republika.pl/