Jak ze zmianą daty rocznej na miedzianych szelągach Jana Kazimierza w mennicy krakowskiej sobie poradzono?
Prezentujemy już trzeci artykuł opracowany przez Zdzisława Szuplewskiego, emerytowanego nauczyciela historii i kolekcjonera boratynek. Wcześniej na naszej stronie zamieściliśmy artykuły pt. „Historia jednego portretu króla Jana Kazimierza Wazy na miedzianych szelągach z lat 1660-1661”, który dostępny jest TUTAJ oraz „O pomyłkach herbowych i analizie herbu Litwy Pogoń na miedzianych szelągach Jana Kazimierza słów kilka” - patrz TUTAJ. Autor tym razem zajął się procesem zmiany daty rocznej na miedzianych szelągach Jana Kazimierza w mennicy krakowskiej w latach 1660/1661.
Zapraszamy do nowego artykułu - Zespół IKM
Jak ze zmianą daty rocznej na miedzianych szelągach
Jana Kazimierza w mennicy krakowskiej sobie poradzono.
1660/1661
Mennica krakowska biła boratynki niespełna 2 lata, od sierpnia 1659 roku do czerwca 1661 roku. Wybito w tym czasie około 16,4 mln sztuk boratynek co stanowi tylko 1% całej oficjalnej emisji tych monet sięgającej blisko 1 miliarda 600 mln sztuk. Szelągi krakowskie wyróżniają się nie tylko rzadkością, ale i innymi cechami charakterystycznymi dla tej mennicy. Boratynki z Krakowa cechuje wybitna jakość wykonania stempli i precyzja bicia. Doskonałe są zwłaszcza portrety Jana Kazimierza*. Tylko w Krakowie wybito kilka odmian miedzianych szelągów z SOLIDVS na rewersie.
Tylko dwukrotnie w całej emisji boratynek na rewersach pojawił się pełny napis otokowy SOLID. REGNI.POLONI , raz na boratynkach z Ujazdowa 1659 i drugi raz właśnie w Krakowie w 1660.
*Jednemu z portretów Jana Kazimierza poświęciłem artykuł pt. Historia jednego portretu króla Jana Kazimierza Wazy na miedzianych szelągach z lat 1660-1661.
Kolejną cechą charakterystyczną dla mennicy krakowskiej jest bardzo ciekawe rozwiązanie dotyczące zmiany daty rocznej na boratynkach z 1661 roku.
Temu zagadnieniu poświęcony jest ten artykuł.
Zazwyczaj we wszystkich mennicach bijących boratynki było tak, że w nowym roku produkowano nowe stemple z nową datą. Podobnie było w Krakowie na początku 1660 roku. Wytworzono nowe stemple, ale wykorzystano stare punce z 1659 - Orła, herbu Ślepowron i liter. Powstały jednak nowe portrety Jana Kazimierza.
Szeląg z mennicy krakowskiej 1659, herb Ślepowron w prawo
Szeląg z mennicy krakowskiej 1660, herb Ślepowron w prawo
Na przełomie 1660 i 1661 roku w krakowskiej mennicy postąpiono zupełnie inaczej niż w pozostałych mennicach. Pewnie w ramach optymalizacji kosztów produkcji zdecydowano o wykorzystaniu stempli z 1660 roku, ale z małą poprawką polegającą na zaklepaniu cyfry zero w dacie rocznej i nabiciu w tym miejscu rzymskiej cyfry jeden. Zazwyczaj z takimi „przebitkami” mamy do czynienia w sytuacji kiedy twórca stempla się pomylił i źle nabił cyfry daty, przestawił litery w napisie otokowym itp. Błąd został zauważony w mennicy i poprawiony. Tak jak na poniższym przykładzie; nabito MGG, błąd poprawiono i na środkowe G nabito prawidłowe A.
„Przebitki’ daty rocznej na boratynkach krakowskich nie są błędami, a intencjonalnym działaniem mennicy. Cezary Wolski w monografii boratynek* pisząc o wydajności stempli podał, że stempel awersu wytrzymywał około 100 tysięcy uderzeń, a stempel rewersu około 50 tysięcy. Pamiętając o tym, że omawiane stemple były już w użyciu w 1660 roku można domniemywać, ze wystarczyły w 1661 roku do wybicia niewielkich ilości monet z przebitą datą. Są to więc monety niezwykle rzadkie i trudne do zdobycia. Przebita data wygląda tak jak na poniższym przykładzie.
*Cezary Wolski. Miedziane szelągi Jana Kazimierza Wazy z lat 1659-1667. Lublin 2016.
Cezaremu Wolskiemu udało się skatalogować siedem odmian szelągów krakowskich z przebitą datą. Już po ukazaniu się publikacji C. Wolskiego pojawiły się dwie kolejne odmiany tak, że wedle obecnego stanu wiedzy znanych jest 9 odmian. Niżej przedstawiam osiem z nich gdyż nie udało mi się dotrzeć do odmiany opisanej u Wolskiego jako KK61.B.11.12 z portretem odmiany I i napisem otokowym rewersu SOLID.REG-NI.POLO.
Przebitki daty z I odmianą portretu Jana Kazimierza
Bardzo rzadka odmiana z rozetą nad korona Orła.
Również bardzo rzadka i nienotowana odmiana z rozetą nad koroną,
ale z innym wariantem Orła. Szyja wygieta w prawo, inny wariant herbu
Snopek, odmienny kształt tarczy herbowej itp.
Odmiana z gwiazdką nad korona Orła.
Odmiana z kropka nad koroną Orła. Zbyt widoczne resztki cyfry zero
przebite zostały dodatkową kropką.
Odmiana z portretem I-a /długie wstążki na końcu kokardy/, rozeta nad koroną Orła.
Przebitki daty z II odmianą portretu Jana Kazimierza
Odmiana z rozetą nad koroną Orła
Odmiana z gwiazdką nad korona Orła.
Odmiana z kropką nad korona Orła.
Czy zaprezentowany zbiór miedzianych szelągów z przebitą datą jest zbiorem zamknietym? Nie potrafię na to pytanie odpowiedzieć. Mimo stosunkowo niewielkiej emisji boratynek wybitych w mennicy krakowskiej, a co za tym idzie teoretycznej łatwości poznania i opisania tych monet, co jakiś czas dochodzi do sensacyjnych odkryć.
Kiedy na przełomie 2018/19 roku pisałem artykuł o historii jednego portretu z mennicy krakowskiej z lat 1660-61 byłem przekonany, że poznaliśmy już wszystkie odmiany. Aż tu nie tak dawno udało mi się powiększyć kolekcję o nieznany do tej pory wariant napisu otokowego rewersu SOLI. REG-NI. POLO.
Wszystkie znane obecnie przebitki daty występują z wariantem napisu otokowego rewersu SOLID.REG-NI.POL i jedna z SOLID. REG-NI.POLO. Czy istnieją przebitki z innymi wariantami napisu otokowego? Tego na razie nie wiemy. Dlatego dla dobra numizmatyki polskiej, dla lepszego poznania emisji boratynek krakowskich proszę kolekcjonerow tych monet o przejrzenie swoich zbiorów. Jeśli posiadacie odmiany, których tutaj nie pokazałem poinformujcie mnie o tym.
Autor: Zdzisław Szuplewski
Zielona Góra - wrzesień 2019 r.
