Karkonosze - kraina Ducha Gór
Karkonosze (łac. Askiburgion; pol. n. tradyc. do 1946 Góry Olbrzymie, również Karkonosze, czes. Krkonoše, czes. gwar. góral. Kerkonoše, śl. Gůry Uolbrzimje, śl.-niem. Riesageberge, niem. Riesengebirge, ang. Giant Mountains), najwyższa grupa górska Sudetów, położona na granicy z Czechami. Powierzchnia 617 km², z czego 177 km² w Polsce. Tworzy zbudowany z granitów, zwarty wał górski o długości 36 km. Ponad zrównaną powierzchnią grzbietu (1350-1450 m n.p.m.) wznoszą się twardzielcowe wzniesienia, będące kulminacją pasma: Śnieżka (1602 m n.p.m.), Wielki Szyszak (1509 m n.p.m.). Strona czeska jest większa i ma bardziej rozbudowany system grzbietów.
Głównym grzbietem gór przebiega granica polsko-czeska. Najwyższym szczytem jest Śnieżka (1602 m n.p.m.) - najwyższy szczyt Czech. Karkonosze należą do Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO.
Niektóre sceny z filmu „Opowieści z Narnii: Książę Kaspian” kręcono w Polsce (zdjęcia plenerowe) - Karkonosze, Wąwóz Kamieńczyka.
Nazwa Karkonosze ma długi rodowód. Pierwsza nazwa gór pojawia się w II w. n.e. – grecki geograf Ptolemeusz, Karkonosze opisał na mapie Korkonotoi (Κορκόντοι). Następnie używane były też nazwy: Montes Niviferi (Góry Śnieżne), Gigantei (Góry Olbrzymie), bądź w języku niemieckim Schneegebirge lub Riesengebirge. W polskich opisach podróżniczych z wieków XVIII-XIX używana jest nazwa Karkonosze (Kornel Ujejski, 1847 r.) jak i Góry Olbrzymie (Wincenty Pol, 1847 r.). Prawdopodobnie nazwa wywodzi się z prastarego pierwiastka Kar, oznaczającego kamień lub górę. Czeskie źródła podają też możliwość pochodzenia oronimu od słowiańskiej zbitki: "krk"/"krak" oznaczającego kosodrzewinę (kosodřevina, kleč) lub ogólnie niskie, poskręcane, górskie zarośla (niem. krummholz) i "noš" – nosić, lub jako słowiańską nazwę utworzoną od celtyckich Korkontoi pierwotnie w formie Korkonьtji, Kьrkontjí, Kьrkonotsi a następnie Krkonoše.
Panorama Karkonoszy z Góry Szybowcowej w Górach Kaczawskich - fot. WIKIPEDIA
Karkonosze położone są w Sudetach Zachodnich, stanowiąc ich centralną część. Od północy graniczą z Kotliną Jeleniogórską, od północnego wschodu poprzez Przeł. Kowarską z Rudawami Janowickimi, od wschodu ze wzgórzami Bramy Lubawskiej (Kotliną Kamiennogórską), od południowego wschodu poprzez Przełęcz Lubawską z Górami Kruczymi, od południa z Podgórzem Karkonoskim i od zachodu poprzez Przeł. Szklarską z Górami Izerskimi. W Karkonoszach znajduje się 54 głównych szczytów i 15 pobocznych wierzchołków o wysokości przekraczającej 1000 metrów.
Najwyższym szczytem w Karkonoszach jest Śnieżka (czes. Sněžka, niem. Schneekoppe) (według źródeł polskich 1602 m n.p.m., zaś według najnowszych pomiarów czeskich 1603 m n.p.m.) i jednocześnie w całych Sudetach, a także najwyższy szczyt Czech, województwa dolnośląskiego i całego Śląska. Położona na granicy polsko-czeskiej, góruje nad Kotliną Jeleniogórską, wystając 200 metrów ponad Równię pod Śnieżką. Jest najwybitniejszym szczytem Polski. Widoczność przy sprzyjających warunkach przekracza 200 km.
Śnieżka należy do Korony Europy, Korony Gór Polski, Korony Sudetów i Korony Sudetów Polskich.
Śnieżka – fot. WIKIPEDIA
W rzeźbie Karkonoszy wyróżnia się dwa grzbiety o przebiegu wschód-zachód oraz grzbiety południowe, tzw. „Rozsochy”. W północnej części leży Pogórze Karkonoskie oddzielone od Grzbietu Śląskiego Karkonoskim Padołem Śródgórskim. Główny Grzbiet Karkonoszy rozciąga się od Przełęczy Szklarskiej do Przełęczy Okraj; dzieli się na Grzbiet Śląski, Grzbiet Czarny i Grzbiet Kowarski. Biegnie nim granica polsko-czeska.
Charakterystycznym elementem karkonoskiego krajobrazu są malownicze formy skalne, zwane tu skałkami. Łącznie można wyróżnić co najmniej 150 grup skalnych i pojedynczych skałek, różnej wielkości, kształtu i wysokości sięgającej do 25 m (np. Pielgrzymy). Z racji fantastycznych kształtów i związanych z nimi legend, skałki przybrały osobliwe nazwy: Owcze Skały, Ptasie Gniazda, Końskie Łby, Twarożnik, Kukułcze Skały, Borówczane Skały, Paciorki, Bażynowe Skały, Słonecznik, Kotki, Szwedzkie Skały i in.
Pielgrzymy / Wielki Śnieżny Kocioł – fot. WIKIPEDIA
Ochłodzenie w plejstocenie z jednoczesnym obniżeniem granicy wiecznego śniegu do wysokości 1000–1200 m n.p.m. spowodowały powstanie w Karkonoszach lokalnego zlodowacenia górskiego. W jego następstwie na północnym stoku Karkonoszy powstało 6 kotłów lodowcowych. Poczynając od zachodu są to: 2 bliźniacze Śnieżne Kotły (Wielki i Mały), Czarny Kocioł Jagniątkowski, Kocioł Wielkiego Stawu, Kocioł Małego Stawu i Kocioł Łomniczki. Po południowej stronie występują: Labský důl, Kotelní jámy, Úpská Jáma, Studniční jámy, Modrý důl i Zelený důl.
Schronisko Samotnia nad Małym Stawem, powyżej widoczna Strzecha Akademicka
Głównym Grzbietem i Lasockim Grzbietem przebiega dział wód między Morzem Bałtyckim a Morzem Północnym. Polska strona prawie w całości leży w dorzeczu Odry. Odwadniana jest przez Bóbr i jego dopływy: Złotną, Kamienną z Kamieńczykiem, Szklarką, Wrzosówką i innymi oraz Łomnicę z Jedlicą, Łomniczką i innymi. Czeska część, poza okolicami Žacléřa, należy do dorzecza Łaby (czes. Labe). W czeskich Karkonoszach znajdują się jej źródła. Największe dopływy Łaby, to: Mała Łaba, Úpa, Izera i Mumlawa.
Na wielu potokach występują wodospady, z których najbardziej znane, to: Wodospad Kamieńczyka, Wodospad Szklarki, Wodospad Podgórnej, Kaskada Myi, Wodospad Wrzosówki, Wodospady Łomniczki, Wodospad Piszczaka, a po stronie czeskiej Mumlavský vodopád, Wodospad Łaby, Wodospad Panczawy.
Wodospad Szklarki / Wodospad Kamieńczyka – fot. WIKIPEDIA
Po polskiej stronie znajdują się jeziora polodowcowe Wielki Staw i Mały Staw oraz niewielkie Śnieżne Stawki. Po stronie czeskiej znajduje się tylko jedno, niewielkie, jezioro polodowcowe – Mechové jezírko.
Wielki Staw – fot. WIKIPEDIA
Chociaż Karkonosze nie należą do gór wysokich, klimat w nich panujący odpowiada właśnie europejskim górom wysokim – jest znacznie ostrzejszy, niż wynikałoby to z ich wysokości. Średnia roczna temperatura za lata 1991-2000 dla Śnieżki wynosi +1,0 °C, zaś dla stacji meteorologicznej w dolnym Karpaczu (wysokość 575 m n.p.m.) wynosi +7,4 °C . Natomiast za okres 1881-1930 średnia roczna dla Śnieżki wynosiła 0,1 °C, zaś dla Karpacza dolnego 6,4 °C (pomiarów dokonywano na Śnieżce na wieży na wysokości 1618 m n.p.m., kilkanaście metrów ponad szczytem i ponad miejscem dzisiejszych pomiarów, a w Karpaczu na wysokości 600 m n.p.m.). Dla Szrenicy temperatura wynosi +1,9 °C. W skali całego XX w. obserwuje się ocieplanie klimatu Karkonoszy, dla Śnieżki w ciągu 100 lat temperatura wzrosła o 0,8 °C .
W celu ochrony najcenniejszych elementów tamtejszej przyrody utworzono 16 stycznia 1959 roku Karkonoski Park Narodowy. Po stronie czeskiej 17 maja 1963 roku powstał Krkonošský národní park. W roku 1992 zostały one włączone do transgranicznego rezerwatu biosfery UNESCO Karkonosze/Krkonoše.
Miejscowości w Karkonoszach i wokół nich: Jelenia Góra, Kowary, Szklarska Poręba, Karpacz, Podgórzyn, Miłków, Ściegny, Borowice i Przesieka (po stronie polskiej) oraz Harrachov, Rokytnice nad Jizerou, Vrchlabi, Szpindlerowy Młyn, Pec pod Sněžkou, Janské Lázn, Trutnov i Žacléř (po stronie czeskiej).
Mapa regionu - fot. http://www.wkarkonosze.net/
Głównymi ośrodkami turystycznymi Karkonoszy są: po polskiej stronie Jelenia Góra, Szklarska Poręba oraz Karpacz. Oprócz krajobrazów Karkonosze znane są z wód leczniczych i uzdrowisk (na przykład w Cieplicach Śląskich, śladów działalności górniczej np. sztolnia nieczynnej kopalni uranu w Kowarach. Po stronie czeskiej: Špindlerův Mlýn, Pec pod Sněžkou, Harrachov, Rokytnice nad Jizerou, Vrchlabí, Trutnov, Svoboda nad Úpou.
Najciekawsze miejsca: Śnieżka, Śnieżne Kotły, Kocioł Łomniczki, Wodospad Szklarki, Wodospad Kamieńczyka, Mały Staw, Zamek Chojnik, Kozí hřbety, Sedmídolí, źródło Łaby.
Numizmatyczna wędrówka po Karkonoszach to krótkie wizyty w wybranych miastach regionu. Niestety tylko w tych, dla których ilustracją są wyemitowane numizmaty z nimi związane. Jest to niestety tylko kilka emisji głównie dukatów lokalnych powstałych w czasie boomu tego typu numizmatów a całość zamyka się w obrębie trzech miast regionu.
1 – JELENIA GÓRA
Jelenia Góra (łac. Cervimontium, Mons Cervi, niem. Hirschberg im Riesengebirge, czes. Jelení Hora, dawniej Hiršberk, Hornšperk) – miasto powiatowe w województwie dolnośląskim, w obrębie Kotliny Jeleniogórskiej, na lewym brzegu Bobru, przy ujściu rzeki Kamiennej. Miasto przemysłowe, ośrodek naukowy, kulturalny i turystyczny. Zajmuje obszar 88 km², liczy 93 tys. mieszkańców (1992).
Panorama Jeleniej Góry – fot. WIKIPEDIA
Jelenia Góra powstała w początkach XII w. w widłach Bobru i Kamiennej jako gród obronny. Z podgrodzia w XIII w. rozwinęło się osiedle, które w 1288 roku otrzymało prawa miejskie. Swój rozwój w średniowieczu miasto zawdzięczało położeniu przy ważnym szlaku handlowym łączącym Śląsk z Łużycami. W XVI w. rozwój rzemiosła, głównie tkactwa lnu. Zniszczenia wojny trzydziestoletniej, pożary i epidemie przyczyniły się do spadku rangi miasta na przestrzeni XVII w. Na przełomie XIX i XX w. nastąpił ponowny okres przyspieszonego rozwoju, w związku z powstaniem pierwszych fabryk włókienniczych. W trakcie II wojny światowej Jelenia Góra nie doznała znacznych zniszczeń - został jedynie zerwany przez Niemców wiadukt pomiędzy Dworcami: Zachodnim i Głównym. W latach 1975-1998 miasto wojewódzkie (województwo jeleniogórskie).
Jelonek - symbol Jeleniej Góry - fotografia: WIKIPEDIA
Centralnym punktem starej części miasta jest rynek ze zrekonstruowanymi barokowymi kamieniczkami i ratuszem, przed którym znajduje się pochodząca z XVIII w. studnia Neptuna.
Jeleniogórski rynek – fot. WIKIPEDIA
W Jeleniej Górze rozwinął się przemysł farmaceutyczny, chemiczny, metalowy, szklarski, bawełniany, odzieżowy, papierniczy, drzewny, przetwórstwa spożywczego. Miasto jest siedzibą teatru imienia C.K. Norwida, Teatru Animacji, filharmonii, Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego. W Jeleniej Górze odbywają się Międzynarodowe Festiwale Teatrów Ulicznych. Znajduje się tu również siedziba wydziałów zamiejscowych i filii kilku uczelni wrocławskich: Politechniki, Akademii Ekonomicznej, a także jeleniogórskiego Kolegium Karkonoskiego (Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej). Miasto dysponuje rozbudowaną bazą turystyczno-noclegowa oraz ośrodkiem sportów samolotowych i szybowcowych (Jeżów Sudecki).
Zabytki Jeleniej Góry: Kościół św. Erazma i Pankracego (XIV/XV w.), fragmenty fortyfikacji miejskich (XV w.) z wieżami bram: Grodzkiej, Zamkowej, Wojanowskiej (XVI w.), kaplica św. Anny (1514), dawny kościół ewangelicki, obecnie św. Krzyża (1709-1718), w murze cmentarnym zespół kaplic grobowych (XVIII w.), kościół św. Apostołów Piotra i Pawła (1725), w którego północnej ścianie wmurowane są dwa średniowieczne krzyże pokutne, barokowe kamienice z podcieniami w rynku (XVII-XVIII w.), ratusz (1744-1749).
Jeleniogórskie numizmaty:
– PIENIĄDZ ZASTĘPCZY z pierwszych lat po zakończeniu I wojny światowej, przykładowe emisje
Jeleniogórski ratusz – pochodzi z lat 1747–1749, wzniesiony został w stylu klasycystycznym. W podziemiach, gdzie do 1945 roku funkcjonowała restauracja, zachowały się ślady wcześniejszych budowli gotyckiej i renesansowej. Około 1910 roku budynek ratusza połączono z sąsiednimi kamienicami zwanymi „siedem domów” zaadoptowanymi na potrzeby magistratu. W średniowieczu służyły one jako apteka, garkuchnia, ławy chlebowe itp. W 2000 roku w pierwszej z tych kamieniczek odkryto studnię o głębokości 20 m. Warto wiedzieć, że w dawnych czasach w jeleniogórskim ratuszu stał drewniany posąg Bolesława Krzywoustego w szatach królewskich, pl. Ratuszowy.
Jelenia Góra, ratusz – fot. WIKIPEDIA
Na tle inflacyjnej szarzyzny wyróżniają się bony emitowane w Sobieszowie (Hermsdorf am Kynast), przez Urząd Dworski (Kameralamt) dóbr hrabiego Schaffgotscha. Bony te są nie tylko interesujące pod względem graficznym, ale stanowią też świadectwo historyczne, potwierdzające ówczesną pozycję jednego z najbardziej znamienitych rodów szlachty śląskiej. Za założyciela rodu uważany jest rycerz Gotsch (Gotsche) Schaff, który około 1360 roku władał Sobieszowem i Piechowicami. Jego syn, Gotsche II otrzymał w dzierżawę zamek Gryf (Greiffenstein), a następnie wszedł również w posiadanie zamku Chojnik (Kynast).
Zarówno historia rodu, jak i należących d niego ziem, znalazła się na bonach wydanych przez Kameralamt. Pierwsza seria bonów zarządu dóbr hrabiowskich została wydana w Sobieszowie, 18 sierpnia 1923 roku (Keller 2335a). Obejmowała nominały 500 tysięcy oraz 1 milion i 5 milionów marek. Na awersach bonów znajduje się następująca klauzula (w tłumaczeniu na język polski): „Za wykup niniejszego bonu w markach niemieckich ręczy Fryderyk Hrabia Schaffgotsch z Cieplic, całym swoim majątkiem ziemskim i pozostałym. Gwarancje są zabezpieczone w Banku Rzeszy. Wykup w cenie nominalnej nastąpi do 15 października 1923 roku, we wszystkich bankach w Jeleniej Górze oraz w Urzędzie Dworskim w Sobieszowie.
Zamek Chojnik (staropol. Choinasty, niem. Kynast, pol. 1945–1948 Chojnasty) – zamek usytuowany nieopodal Jeleniej Góry-Sobieszowa, na szczycie góry Chojnik w Karkonoszach. Góra ta wznosi się na wysokość 627 metrów n.p.m., a od jej południowo-wschodniej strony znajduje się 150-metrowe urwisko opadające do tzw. Piekielnej Doliny. Warownia znajduje się na terenie obszaru ochrony ścisłej, który jest eksklawą Karkonoskiego Parku Narodowego.
Zamek Chojnik zimą, stan obecny – fot. WIKIPEDIA
– PIENIĄDZ ZASTĘPCZY / EMISJA PRZEMYSŁOWA (tekst - http://www.poszukiwanieskarbow.com/)
Monety, które przeznaczone były dla jeńców poza uzupełnieniem brakującego w obiegu bilonu miały również na celu zamknięcie obiegu pieniężnego. Wydaje się, iż taki właśnie taki był charakter pierwszych emisji przemysłowych, które powstały przecież w okresie gdy nie istniały obiektywne przesłanki wprowadzenia do obiegu monet zastępczych w miejsce brakującego pieniądza państwowego. Celem ich wystawców mogło być więc zamknięcie obiegu pieniężnego w obrębie fabrycznej kantyny. Zakłady emitujące pieniądz wewnętrzny były niezwykle liczne i bardzo różne Na terenie Śląska były to więc przede wszystkim kopalnie, ich zarządy, inspekcje górnicze, huty, zakłady przemysłu maszynowego itp.
Emitent: Zakłady budowy maszyn STARKE i HOFFMANN - Jelenia Góra (Hirschberg),
nominał: 50, materiał: cynk-nikiel
– ŻETONY RABATOWE / EMISJE KUPIECKIE (tekst - http://www.poszukiwanieskarbow.com/)
Żetony o elementach reklamowych (informacyjnych). Wykorzystywano je do reklamy własnych towarów czy usług. Konkurencja w handlu wymusza szukanie sposobów do zachęcenia klientów by dokonali wyboru właśnie tego, a nie innego sprzedawcy, a także by ów wybór był wyborem stałym. W okresie międzywojennym wielu sprzedawców więc do arsenału starych i sprawdzonych chwytów reklamowych takich jak przeceny, wyprzedaże, rozdawanie drobiazgów, dołączyło nowy sposób utrzymania stałej klienteli, a polegający na rozdawaniu osobom robiącym większe zakupy specjalnych żetonów o kształcie monet, które uprawniały do ulg przy kolejnych zakupach w danej firmie. Ową ulgą był otrzymywany rabat, udzielany w określonym procentowo upuście ceny zasadniczej.
a/ Żeton H. Grollmus'a z Jeleniej Góry handlującego towarami futrzarskimi, czapkami i kapeluszami (Monetę tą przyjmę przy zakupie jako 5% wartości należności)
Emitent: H. GROLLMUS Kupiec - Jelenia Góra (Hirschberg), nominał: 5% zniżki, materiał: mosiądz srebrzony
b/ Żeton Specjalistycznego Domu Odzieżowego G. A. Milke'go z Jeleniej Góry, wydał m.in. żetony opiewające na rabat 2 marek przy zakupie na kwotę 40 marek
Emitent: G. A. MILKE Specjalistyczny Dom Odzieżowy - Jelenia Góra (Hirschberg), nominał: 2 marki,
materiał: mosiądz srebrzony
– JELENIE (Jelenia Góra) – Dukaty lokalne 2008 (I emisja)
4 JELENIE / Emitent: Urząd Miejski Jelenia Góra, producent: Mennica Polska S.A., materiał: mosiądz,
nakład: 35 000 szt., czas obowiązywania: 01.05.2008 - 30.09.2008, średnica: 27 mm, waga: 8,4 g,
stempel: zwykły, bok: gładki, projekt: A. B. Wątróbska-Wdowiarska
40 JELENI / Emitent: Urząd Miejski Jelenia Góra, producent: Mennica Polska S.A., materiał: srebro (Ag.500),
nakład: 200 szt., czas obowiązywania: 01.05.2008 - 30.09.2008, średnica: 32 mm,
waga: 14,14 g, stempel: lustrzany, bok: gładki, projekt: A. B. Wątróbska-Wdowiarska
– JELENIE (Jelenia Góra) – Dukaty lokalne 2008 (II emisja)
3 JELENIE / Emitent: Urząd Miejski Jelenia Góra, producent: Mennica Polska S.A., materiał: mosiądz,
nakład: 30 000 szt., czas obowiązywania: 20.09.2008 - 31.10.2008, średnica: 22 mm, waga: 4,3 g,
stempel: zwykły, bok: gładki, projekt: A. B. Wątróbska-Wdowiarska, R. Kotowicz
3 JELENIE / mosiądz z tampondrukiem pojawił się w roku 2012, jest to żeton uzupełniający serię.
Żetony te powstały na bazie tych, które się nie sprzedały z wersji mosiężnej.
Nie podano nakładu tych żetonów. Tampondruk - Kurowski – Group
4 JELENIE / Emitent: Urząd Miejski Jelenia Góra, producent: Mennica Polska S.A, materiał: mosiądz,
nakład: 20 000 szt., czas obowiązywania: 20.09.2008 - 31.10.2008, średnica: 27 mm, waga: 8,4 g,
stempel: zwykły, bok: gładki, projekt: A. B. Wątróbska-Wdowiarska, R. Kotowicz
40 JELENI / Emitent: Urząd Miejski Jelenia Góra, producent: Mennica Polska S.A., materiał: srebro (Ag.500),
nakład: 500 szt., czas obowiązywania: 20.09.2008 - 31.10.2008, średnica: 38,61 mm,
waga: 20 g, stempel: lustrzany, bok: gładki, projekt: A. B. Wątróbska-Wdowiarska, R. Kotowicz
Fontanna Neptuna - fontanna z barokowym posągiem Neptuna z połowy XVIII w., która symbolizuje wodę, ale również szerokie kontakty handlowe miasta z całym światem.
Fontanna Neptuna – fot. http://negocleg.pl/
– ŁASKI (Jelenia Góra) – Dukaty lokalne 2009
4 ŁASKI / Emitent: Urząd Miejski Jelenia Góra, producent: Mennica Polska S.A., materiał: mosiądz,
nakład: 20 000 szt., czas obowiązywania: 01-07-2009 - 30.09.2009, średnica: 27 mm, waga: 8,4 g,
stempel: zwykły, bok: gładki, projekt: W. Nazarkiewicz
300 ŁASK / Emitent: Urząd Miejski Jelenia Gór, producent: Mennica Polska S.A., materiał: srebro (Ag.500),
nakład: 500 szt., czas obowiązywania: 01-07-2009 - 30.09.2009, średnica: 38,61 mm,
waga: 20 g, stempel: lustrzany, bok: gładki, projekt: W. Nazarkiewicz
Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Jeleniej Górze (popularnie Kościół Garnizonowy) - katolicki kościół mieszczący się w Jeleniej Górze przy ulicy 1 Maja (dawnej ulicy Kolejowej). Otoczony jest parkiem z 19 kaplicami, powstającymi w latach 1717-1770. Jeden z sześciu Kościołów Łaski, zleconych do budowy w 1709 roku i wtedy też rozpoczęła się budowa. Podczas niej architektem był Marcin Frantz. Wzniesiona na planie równoramiennego, greckiego krzyża, wybudowana w stylu barokowym. Tuż po wybudowaniu, długość razem z pomieszczeniem na zakrystię wynosiła około 74 metry, a wysokość, łącznie z krzyżem na szczycie kopuły - 57 metrów. Stojąca na skrzyżowaniu naw ambona, ufundowana przez Melchiora Bertholda, została wykonana z jednego bloku piaskowca w 1717 roku. Ołtarz został wybudowany w 1727 roku i ma charakter budowli jednokondygnacyjnej. Nad nim mieszczą się, również wybudowane w 1727 roku organy, które obecnie posiadają 4571 piszczałek, z czego 300 jest nowych. Mieszczą się na nich ruchome aniołki z bębenkami. Kościół ma 4020 miejsc siedzących, drugie tyle osób może stać. W 1745 roku w kościół uderzył piorun, co spowodowało zerwanie liny podtrzymującej „daszek” ambony, który zabił wtedy pastora wygłaszającego kazanie.
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Jeleniej Górze – fot. WIKIPEDIA
Na awersie żetonu symboliczne przedstawienie Chrystusa na krzyżu z jednoczesnym nawiązaniem do bryły kościoła wzniesionego na planie równoramiennego, greckiego krzyża.
– JELENIE (Jelenia Góra) – Dukaty lokalne 2010 (III emisja)
6 JELENI / Emitent: Urząd Miejski Jelenia Góra, producent: Mennica Czeska w Jabloncu,
materiał: nordic gold (CuAl5Zn5Sn1), nakład: 7500 szt. (stempel zwykły 5000 szt., stempel odwrócony
2500 szt.), czas obowiązywania: 04.09.2010 - 30.09.2011, średnica: 30 mm, waga: 13,9 g,
stempel: zwykły, bok: gładki, projekt: Paweł Wojtczak
6 JELENI / nordic gold (CuAl5Zn5Sn1) posrebrzany (Ag) z tampondrukiem pojawił się w roku 2011,
jest to żeton uzupełniający serię. Żetony te powstały na bazie tych, które się nie sprzedały z wersji mosiężnej.
Nie podano nakładu tych żetonów. Tampondruk - Kurowski – Group
6 JELENI / nordic gold (CuAl5Zn5Sn1) z tampondrukiem pojawił się w roku 2011,
jest to żeton uzupełniający serię. Żetony te powstały na bazie tych, które się nie sprzedały z wersji mosiężnej.
Nie podano nakładu tych żetonów. Tampondruk - Kurowski – Group
60 JELENI / Emitent: Urząd Miejski Jelenia Góra, producent: Mennica Czeska w Jabloncu, materiał:
srebro (Ag.999) + kryształy Swarovskiego, nakład: 200 szt., czas obowiązywania: 04.09.2010
- 30.09.2011, średnica: 37 mm, waga: 1 uncja, stempel: lustrzany, bok: gładki, projekt: Paweł Wojtczak
Brama Wojanowska i baszta Wojanowska – stanowiły część średniowiecznego kompleksu obronnego który strzegł drogi do Wojanowa. Lochy pełniły funkcję więzienia. W 1480 roku wieża wskutek silnego wiatru zawaliła się grzebiąc 5 osób. Szybko ją odbudowano dodając zegar i kopułę z latarnią i w takim stanie przetrwała do dziś. Brama, zwana Wojanowską, którą strzegła owa wieża, znajdowała się u wylotu obecnej ul. Konopnickiej. Wyburzono ją w 1755 roku, a obrys uwidoczniono później w bruku ciemniejszą kostką. W roku 1756 postawiono tutaj barokową bramę spełniającą funkcję porządkowo-rogatkową. Na filarach umieszczono herby: pruski, śląski, miejski oraz inskrypcję. W 1869 roku bramę rozebrano i przeniesiono do koszar przy ul. Obrońców Pokoju. Po renowacji w 1998 roku wróciła na dawne miejsce.
Jelenia Góra, Brama Wojanowska - fot. http://nj24.pl/
– 12 JELENI / Jelenia Góra (Kolekcjonerki Bon miejski)
Emitent: Urząd Miejski Jelenia Góra, producent: Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A.,
nakład: 3000 szt., emisja: 4 wrzesień 2010 r.
Bon wydano na otwarcie 52. Września Jeleniogórskiego - miesiąca tradycyjnego świętowania, który odbywa się corocznie w Jeleniej Górze, składając się z przeróżnych imprez kulturalnych, oświatowych, sportowych i in., mających na celu promocję miasta i regionu.
Akcja ta miała na celu przede wszystkim pokazanie i udowodnienie, że Jelenia Góra to miasto pełne innowacyjnych pomysłów i atrakcji.
Bon 12 JELENI przedstawia panoramę Jeleniej Góry z XVIII wieku oraz fragment obrazu z Rynkiem.
Podczas jego wspólnej emisji wraz z dukatem lokalnym - 6 JELENI odbywała się rozbudowana GRA MIEJSKA - GRA O DUKAT. W mieście wyznaczone zostały trasy tematyczne (rowerowa, kulinarna, bajkowa, historyczna). Na każdej z nich znajdowały się punkty, w których uczestnicy gry zbierali pieczątki. Wypełnione karty należało przedstawić w Karkonoskim Domu Numizmatycznym (Jelenia Góra, Plac Ratuszowy 37), gdzie wydawano nagrody. Zabawa przewidziana była zarówno dla mieszkańców, jak i turystów goszczących w Jeleniej Górze, dla osób indywidualnych, rodzin z dziećmi, a także całych grup.
– ŻETON - 69. Tour de Pologne / Jelenia Góra 2012
Mennica Polska S.A. wyemitowała serię siedmiu numizmatów mosiężnych i jednej wersji srebrnej z dodatkiem tampondruku z okazji tegorocznej edycji Tour de Pologne.
Na awersie, wspólnym dla całej serii, znajduje się wizerunek grupy kolarzy oraz napis w otoku Tour de Pologne 2012.
Rewersy numizmatów poświęcone są kolejnym siedmiu etapom wyścigu, na wizerunkach znajdują się herby siedmiu miast, w których usytuowano mety etapów wyścigu (m.in. Jelenia Góra).
Numizmaty wyemitowano pod patronatem Lang Teamu - organizatora wyścigu oraz władz samorządowych każdego z miast gospodarzy poszczególnych siedmiu etapów.
Producent: Mennica Polska S.A., materiał: mosiądz, średnica: 27 mm, stempel: zwykły,
nakład: 10 000 szt., emisja: czerwiec 2012 r.
2 – KARPACZ
Karpacz (niem. Krummhübel) – miasto w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego, w Karkonoszach, u zbiegu Łomnicy i Łomniczki, u podnóża Śnieżki. 5,6 tys. mieszkańców (1998).
Centrum Karpacza – fot. http://www.kamery.karpacz.pl/
Od XIV w. Karpacz to ośrodek wydobycia złota i kamieni półszlachetnych. Znany od 1677 roku jako Krummhübel, nazwa urzędowa do 1945 roku. Od poł. XIX w. rozwija się jako ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Prawa miejskie miasto otrzymało w 1959 roku. Główna baza wypadowa we wschodniej część Karkonoszy. Ośrodek sportów zimowych. Stacja klimatyczna (sanatorium przeciwgruźlicze). Fabryka papieru.
Zabytki Karpacza: tzw. świątynia Wang - drewniany kościół z XIII w. przeniesiony w latach 1842-1854 z południowej Norwegii z miejscowości Wang - częściowo przebudowany, z drugą ścianą, oddzielającą wnętrze świątyni od otaczającego ją przedsionka, można tu podziwiać oryginalne fragmenty z wyrzeźbionymi w norweskiej sośnie motywami ozdobnymi z czasów Wikingów, Muzeum Zabawek z wielką kolekcją lalek z całego świata, Karkonoski Park Narodowy.
Medal – Świątynia Wang w Karpaczu, którego emitentem jest Stowarzyszenie Historyków Sztuki
„Złota Polska" / Świątynia Wang – fot. WIKIPEDIA
Numizmaty z Karpacza:
– TALARY KARKONOSKIE (Karpacz) – Dukaty lokalne 2008 (I emisja)
4 TALARY KARKONOSKIE / Emitent: Urząd Miasta Karpacz, producent: Mennica Polska S.A,
materiał: mosiądz, nakład: 50 000 szt., czas obowiązywania: 01.06.2008 - 30.09.2008,
średnica: 27 mm, waga: 8,4 g, stempel: zwykły, bok: gładki, projekt: R. Chrześcijańska, R. Kotowicz
4 TALARY KARKONOSKIE / mosiądz z tampondrukiem pojawił się w roku 2012, jest to żeton
uzupełniający serię. Żetony te powstały na bazie tych, które się nie sprzedały z wersji mosiężnej.
Nie podano nakładu tych żetonów. Tampondruk - Kurowski – Group
40 TALARÓW KARKONOSKICH / Emitent: Urząd Miasta Karpacz, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500), nakład: 500 szt., czas obowiązywania: 01.06.2008 - 30.09.2008,
średnica: 32 mm, waga: 14,14 g, stempel: lustrzany, bok: gładki, projekt: R. Chrześcijańska, R. Kotowicz
– TALARY KARKONOSKIE (Karpacz) – Dukaty lokalne 2009 (II emisja)
4 TALARY KARKONOSKIE / Emitent: Urząd Miasta Karpacz, producent: Mennica Polska S.A,
materiał: mosiądz, nakład: 20 000 szt., czas obowiązywania: 19.12.2008 - 15.04.2009,
średnica: 27 mm, waga: 8,4 g, stempel: zwykły, bok: gładki, projekt: A. B. Wątróbska-Wdowiarska
4 TALARY KARKONOSKIE / mosiądz z tampondrukiem pojawił się w roku 2011, jest to żeton
uzupełniający serię. Żetony te powstały na bazie tych, które się nie sprzedały z wersji mosiężnej.
Nie podano nakładu tych żetonów. Tampondruk - Kurowski – Group
40 TALARÓW KARKONOSKICH / Emitent: Urząd Miasta Karpacz, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500), nakład: 500 szt., czas obowiązywania: 19.12.2008 - 15.04.2009,
średnica: 38,61 mm, waga: 20 g, stempel: lustrzany, bok: gładki, projekt: A. B. Wątróbska-Wdowiarska
Skoki narciarskie – dyscyplina sportowa rozgrywana na skoczniach narciarskich od połowy XIX wieku. Od 1924 skoki mężczyzn są konkurencją olimpijską na normalnej skoczni, od 1964 także na dużej; mistrzostwa świata od 1925 na normalnej, od 1962 na dużej; od 1972 także mistrzostwa świata w lotach; od 1953 prestiżowy Turniej Czterech Skoczni, a od 1979 cykl zawodów składających się na Puchar Świata. Rozgrywane są również mistrzostwa świata juniorów. W 1997 dołączył także Turniej Nordycki. Od 2009 rozgrywany jest FIS Team Tour.
Karpacz, skocznia narciarska „Orlinek” - fotografia: WIKIPEDIA
– 6 TALARÓW KARKONOSKICH (Karpacz) – Dukat miejski 2010 (III emisja)
6 TALARÓW KARKONOSKICH – mosiądz / Emitent: Urząd Miasta Karpacz, producent: Mennica Czeska
w Jabloncu, materiał: mosiądz, nakład: 7500 szt. (stempel zwykły 5000 szt., stempel odwrócony 2500 szt.),
czas obowiązywania: 23.12.2009 - 31.12.2010, średnica: 30 mm, waga: 13,9 g, stempel: zwykły,
bok: gładki, projekt: Paweł Wojtczak
6 TALARÓW KARKONOSKICH – Ag / Emitent: Urząd Miasta Karpacz, producent: Mennica Czeska w Jabloncu,
materiał: srebro (Ag.999), nakład: 100 szt., czas obowiązywania: 23.12.2009 - 31.12.2010, średnica: 34 mm,
stempel: zwykły, bok: gładki, projekt: Paweł Wojtczak
Parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Karpaczu znajduje się w dekanacie mysłakowickim w diecezji legnickiej. Jej proboszczem jest ks. Zenon Stoń. Obsługiwana przez księży diecezjalnych. Erygowana w 1920 roku.
Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Karpaczu – fot. WIKIPEDIA
2 – SZKLARSKA PORĘBA
Szklarska Poręba (niem. Schreiberhau) – miasto w województwie dolnośląskim, nad Kamienną, na pograniczu Karkonoszy i Gór Izerskich. 8,2 tys. mieszkańców (2000). Przemysł szklarski, wydobywczy (kamieniołomy). Duży ośrodek turystyczny i narciarski - Bieg Piastów. Punkt wyjściowy wycieczek w Karkonosze i Góry Izerskie.
Centrum Szklarskiej Poręby – fot. WIKIPEDIA
Ok. 1366 roku założono tu najstarszą na Śląsku hutę szkła. W 1841 roku uruchomiono pracującą do dziś hutę szkła kryształowego Julia (wówczas Józefina). Wokół huty powstało osiedle, które w poł. XIX w. przekształciło się w ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Prawa miejskie miasto otrzymało w 1959 roku. W latach 1947-1970 w Szklarskiej Porębie mieszkał i tworzył malarz V. Hofman.
Zabytki Szklarskiej Poręby: dwa kościoły neoromańskie (1884-1886 i 1889), kościół cmentarny (ok. 1625) oraz poewangelicki (1786), domy wypoczynkowe (XIX, XX w.).
Medal – Schronisko Kamieńczyk w Szklarskiej Porębie, którego emitentem jest Stowarzyszenie
Historyków Sztuki „Złota Polska" / Schronisko Kamieńczyk w Szklarskiej Porębie – fot. WIKIPEDIA
Schronisko „Kamieńczyk” położone jest na wysokości 840 m. n.p.m. obok najwyższego w polskich Karkonoszach wodospadu Kamieńczyka (27 m. wys.).
Numizmaty ze Szklarskiej Poręby:
– TALARY KARKONOSKIE (Szklarska Poręba) – Dukaty lokalne 2008 (I emisja)
4 TALARY KARKONOSKIE / Emitent: Urząd Miasta Szklarska Poręba, producent: Mennica Polska S.A,
materiał: mosiądz, nakład: 50 000 szt., czas obowiązywania: 01.06.2008 - 30.09.2008,
średnica: 27 mm, waga: 8,4 g, stempel: zwykły, bok: gładki, projekt: R. Chrześcijańska, R. Kotowicz
4 TALARY KARKONOSKIE / mosiądz z tampondrukiem pojawił się w roku 2012, jest to żeton
uzupełniający serię. Żetony te powstały na bazie tych, które się nie sprzedały z wersji mosiężnej.
Nie podano nakładu tych żetonów. Tampondruk - Kurowski – Group
40 TALARÓW KARKONOSKICH / Emitent: Urząd Miasta Szklarska Poręba, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500), nakład: 500 szt., czas obowiązywania: 01.06.2008 - 30.09.2008,
średnica: 32 mm, waga: 14,14 g, stempel: lustrzany, bok: gładki, projekt: R. Chrześcijańska, R. Kotowicz
Szrenica – górujący nad miastem szczyt w Głównym Grzbiecie Karkonoszy o wysokości 1362 m n.p.m., na który prowadzi krzesełkowa Kolej Linowa SKI ARENY Szrenica (www.sudetylift.com.pl). Na szczycie znajduje się znane schronisko górskie „Szrenica”. Mimo, iż Szrenica nie jest górą wysoką, panują tu warunki klimatyczne, takie jak w Alpach na wysokości 2000 m n.p.m.
Szczyt Szrenicy widziany ze Szklarskiej Poręby – fot. WIKIPEDIA
Duch Gór – postać ta kojarzy się Niemcom jako Rübezahl, Czechom - Pan Jan lub Krakonos, a Polakom - Liczyrzepa, Rzepiór, czy Rzepolicz. Według najbardziej znanej z wielu legend dawno temu zakochał się on bez pamięci i porwał do swojego karkonoskiego zamczyska urodziwą córkę świdnickiego księcia. Księżniczka, chcąc uśpić jego czujność kazała mu na polu liczyć rzepy, co pozwoliło jej uciec w doliny do ukochanego narzeczonego. Od tego czasu karkonoski Duch Gór zyskał pogardliwe miano Liczyrzepy. I jeszcze dziś, gdy w górach grzmi starzy ludzie mówią, że to Liczyrzepa rozpacza po stracie ukochanej.
Z upływem lat stał się inspiracją twórczą dla literatów, malarzy i rzeźbiarzy, stał się popularnym symbolem Karkonoszy. Najstarszym przedstawieniem graficznym jest jego postać z mapy Karkonoszy autorstwa wrocławskiego kartografa Martina Helwiga z 1561 r. Najbardziej znanym przedstawieniem malarskim karkonoskiego Ducha Gór jest pochodzący z około 1845 r. obraz Moritza von Schwind znajdujący się obecnie w monachijskiej Schack Galerie.
Szklarska Poręba, pomnik Ducha Gór – fot. zklarska-gazeta.pl/
Legendy o Duchu Gór sięgają średniowiecza, najpierw był strasznym upiorem, a potem strażnikiem
skarbów Karkonoszy. Dziś, pod postacią jelenia stojącego na tylnych nogach spogląda w kierunku Szrenicy.
Karkonoski Duch Gór stał się inspiracją artystyczną dla Hermanna von Hendricha (ur. Heringen 1854 - zm. Szklarska Poręba 1931). Artysta zafascynowany twórczością Richarda Wagnera tworzył dzieła malarskie nawiązujące do legend i starogermańskich mitów. Do Szklarskiej Poręby przybył w 1902 r., gdzie z literatem i filozofem Bruno Wille stworzyli „Sagenhalle” – „Halę baśni”. Budynek według projektu berlińskiego architekta Paula Englera został wzniesiony w 1903 r., a swoim w wystroju nawiązywał do symboliki starogermańskich legend. Było to miejsce ekspozycji cyklu ośmiu wielkoformatowych obrazów poświęconych karkonoskiemu Duchowi Gór, którego Hermann von Hendrich przedstawiał jako personifikację sił natury. Były to sceny pejzażowo - figuralne o posmaku baśniowym utrzymane w malarskiej stylistyce secesji. Przez długie lata „Sagenhalle” – „Hala Baśni” była miejscem chętnie odwiedzanym przez turystów.
„Hala baśni” uległa zniszczeniu w latach 60. - tych, obrazy zaginęły. Na tym miejscu znajduje się obecnie Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Politechniki Wrocławskiej „Radość” (Szklarska Poręba Średnia, ul. Muzealna 5).
tekst - dr Przemysław Wiater
– TALARY KARKONOSKIE (Szklarska Poręba) – Dukaty lokalne 2009 (II emisja)
4 TALARY KARKONOSKIE / Emitent: Urząd Miasta Szklarska Poręba, producent: Mennica Polska S.A,
materiał: mosiądz, nakład: 20 000 szt., czas obowiązywania: 19.12.2008 - 15.04.2009,
średnica: 27 mm, waga: 8,4 g, stempel: zwykły, bok: gładki, projekt: A. B. Wątróbska-Wdowiarska
4 TALARY KARKONOSKIE / mosiądz z tampondrukiem pojawił się w roku 2011, jest to żeton
uzupełniający serię. Żetony te powstały na bazie tych, które się nie sprzedały z wersji mosiężnej.
Nie podano nakładu tych żetonów. Tampondruk - Kurowski – Group
40 TALARÓW KARKONOSKICH / Emitent: Urząd Miasta Szklarska Poręba, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500), nakład: 500 szt., czas obowiązywania: 19.12.2008 - 15.04.2009,
średnica: 38,61 mm, waga: 20 g, stempel: lustrzany, bok: gładki, projekt: A. B. Wątróbska-Wdowiarska
Bieg Piastów – międzynarodowa impreza narciarska odbywająca się na Polanie Jakuszyckiej w Szklarskiej Porębie od 1976 roku. Komandorem zawodów jest Julian Gozdowski. Bieg Piastów odbywa się corocznie w marcowy weekend.
Bieg Piastów 2014 – fot. http://www.bieg-piastow.pl/
– 6 TALARÓW KARKONOSKICH (Szklarska Poręba) – Dukat miejski 2009 (III emisja)
6 TALARÓW KARKONOSKICH / Emitent: Urząd Miasta Szklarska Poręba, producent: Mennica Czeska
w Jabloncu, materiał: mosiądz, nakład: 7500 szt. (stempel zwykły 5000 szt., stempel odwrócony 2500 szt.),
czas obowiązywania: 15.08.2009 - 15.04.2009, średnica: 30 mm, waga: 13,9 g, stempel: zwykły,
bok: gładki, projekt: A. B. Wątróbska-Wdowiarska, Paweł Wojtczak
Kraina rowerowa leży w Karkonoszach czyli najwyższej w Sudetach grupie górskiej, Górach Izerskich stanowiących najdalej na zachód wysunięty fragment polskich Sudetów oraz na Pogórzu Izerskim, ku któremu Góry Izerskie opadają na północy wyraźnym progiem tektonicznym.
– 6 TALARÓW KARKONOSKICH (Szklarska Poręba) – Dukat miejski 2010 (IV emisja)
6 TALARÓW KARKONOSKICH / Emitent: Urząd Miasta Szklarska Poręba, producent: Mennica Czeska
w Jabloncu, materiał: mosiądz, nakład: 7500 szt. (stempel zwykły 5000 szt., stempel odwrócony 2500 szt.),
czas obowiązywania: 23.12.2009 - 31.12.2010, średnica: 30 mm, waga: 13,9 g, stempel: zwykły, bok: gładki,
projekt: Ewa Michalska, A. B. Wątróbska-Wdowiarska
6 TALARÓW KARKONOSKICH / mosiądz z tampondrukiem pojawił się w roku 2011, jest to żeton
uzupełniający serię. Żetony te powstały na bazie tych, które się nie sprzedały z wersji mosiężnej.
Nie podano nakładu tych żetonów. Tampondruk - Kurowski – Group
Licząca ok. 7,5 tys. mieszkańców Szklarska Poręba to miejscowość wypoczynkowa i turystyczna, położona w malowniczej dolinie rzeki Kamiennej, u podnóża Szrenicy. Klimat przypomina ten, jaki panuje w Alpach na wysokości 1200 m n.p.m. Śnieg utrzymuje się przez ok. 110 dni w roku dzięki ochronie, jaką dają grzbiety górskie wznoszące się nad miastem, a średnia temperatura stycznia oscyluje wokół -3°C.
Specyficzne warunki narciarskie, jakie panują w Szklarskiej Porębie-Jakuszycach, sprawiają, że jest to jeden z najlepszych w Europie terenów do uprawiania narciarstwa biegowego.
– 6 TALARÓW KARKONOSKICH (Szklarska Poręba) – Dukat miejski 2010 (V emisja)
EMISJA SPECJALNA z okazji 50-lecia nadania praw miejskich Szklarskiej Porębie.
6 TALARÓW KARKONOSKICH / Emitent: Urząd Miasta Szklarska Poręba, producent: Mennica Czeska
w Jabloncu, materiał: mosiądz, nakład: 2500 szt. (stempel zwykły 1750 szt., stempel odwrócony 750 szt.),
czas obowiązywania: 14.05.2010 – 31.12.2010, średnica: 30 mm, waga: 13,9 g, stempel: zwykły, bok: gładki,
projekt: Paweł Wojtczak
– AuRun
AuRun to legendarny skarb Sudeckich Kopaczy złota i minerałów, zaginiony w czasie wojny trzydziestoletniej, zapomniany i do dziś nieodnaleziony.
Historia skarbu walońskiego przekazywana w formie ustnej z pokolenia na pokolenie liczy sobie już kilka wieków i jest szczątkowa. Jedyne, co o niej wiadomo to to, ze ukryte złoto było wykonywane w formie monet, które miały nazwę AuRun, a na rewersie znajdowało się siedem gwiazd symbolizujących siedem rodów walońskich kopaczy z tych terenów zwanych Walończykami.
Walończycy, których możemy śmiało porównać do dzisiejszych inżynierów geologów, czy też górników, zajmowali się nie tylko wyszukiwaniem miejsc bogatych w kruszce i minerały, ale również sami je wydobywali i obrabiali. Jak wiadomo praca górnika jest bardzo niebezpieczna, do dziś w kopalniach giną ludzie. Aby zapewnić byt i przetrwanie rodzinom poległych Walończyków każdy z nich dobrowolnie odprowadzał część swojego urobku do wspólnej kasy, z której w wypadku jego śmierci wypłacano rodzinie zapomogę.
Rody opodatkowały się po 5 dukatów - 1 dukat - 3,48 g złota. Złoto zbierano i raz do roku każdy z siedmiu rodów odlewał ok. 17 - gramowy krążek. Na dzień dzisiejszy nie wiemy jak wyglądała ta „moneta”, wzmianki, jakie przetrwały do naszych czasów mówią, że była to moneta złota i miała na rewersie znak waloński - siedem gwiazd.
Dlaczego AuRun? – Tego do końca nie widomo, przypuszcza się, że pierwotna nazwa miała brzmieć AURUM, co po łacinie oznacza złoto, ale czy na skutek błędu mincerza czy też z braku dostatecznej wiedzy, ostatnia litera została zamieniona. Powstał AuRun co przetłumaczyć można jako Złoty Znak.
Tekst: Marek Sokołowski - Oprawca Waloński
Współcześnie AuRun jest to moneta bita przez Mennicę Sudeckiego Bractwa Walońskiego reaktywowanego po latach w Szklarskiej Porębie, która specjalnie w tym celu została utworzona. Służy przybliżeniu historii Walończyków, przedstawieniu mineralnych skarbów Karkonoszy i Gór Izerskich, pełni rolę pamiątki z wizyty w Szklarskiej Porębie, a jej szczerozłota wersja stanowi nagrodę w zabawie, grze terenowej pt. „Wyprawa po Złotego AuRuna", w której może wziąć udział każdy kto odwiedzi Szklarską Porębę między czerwcem, a początkiem września danego roku.
Od roku 2008, zawsze wiosną, Sudeckie Bractwo Walońskie emituje nową monetę o nazwie - AuRun, która przedstawia za każdym razem inny wycinek z życia Walończyków opatrzony stosownym przesłaniem. Docelowo wybitych zostanie 12 AuRunów po jednej monecie rocznie, całość stworzy niespotkaną nigdzie indziej kolekcję, ponieważ będzie to saga Ludzi Gór- opowiedziana za pomocą monet.
Każda z monet prezentuje też sobą inny minerał – jedno z karkonoskich bogactw. Wszystkie emisje mają średnicę 28 mm, rant gładki, a twórcami numizmatów są Dorota Pawłowska (wiedźma zielona, projektant) i Robert Pawłowski (mincerz bractwa).
Sudeckie Bractwo Walońskie – to stowarzyszenie powstałe w 1999 roku w Szklarskiej Porębie. Jego działalność nawiązuje do średniowiecznych poszukiwaczy skarbów, kamieni i minerałów szlachetnych w Sudetach zwanych Walonami. Bractwo stworzył i nieprzerwanie mu przewodzi Juliusz Naumowicz (zm. 2013), Wielki Mistrz Sudeckiego Bractwa Walońskiego, wspierany przez kanclerza Przemysława Wiatera i mincerza Roberta Pawłowskiego. Główną siedzibą Sudeckiego Bractwa Walońskiego jest Stara Chata Walońska położona przy Czeskiej Ścieżce, opodal wodospadu Szklarka, ul. H. Kołłątaja 2.
Stara Chata Walońska „JUNA” w Szklarskiej Porębie
Sudeckie Bractwo Walońskie prowadzi w budynku Karczmy Głodowej przy ul. Jeleniogórskiej Muzeum Ziemi, prezentujące wystawę kamieni ozdobnych i szlachetnych.
Do chwili obecnej wyemitowano siedem AuRunów, które zaprezentuję poniżej.
– ROK 2008 / 1 AuRun
Pierwszy AuRun przedstawia kim są Walończycy, co robią i czym się zajmują. Na awersie pierwszego AuRuna umieszczone zostały ilustracje zaczerpnięte z dawnych ksiąg Gregoriusa Agricoli „O górnictwie i hutnictwie”, które przedstawiają ciężką pracę kopaczy złota, srebra i kamieni szlachetnych. Ryciny te najlepiej przybliżają zajęcie Walończyków, jakim jest poszukiwanie i wydobywanie stworzonych przez matkę naturę skarbów ziemi. Rubin - symbol ciężkiej pracy ludzi pod ziemią, gdyż przez Walończyków nazywany był „krwawą łzą potu walońskiego”.
Wyemitowano (Ag i Au - inny stempel rewersu):
- 1 AuRun (1) - mosiądz bez kamienia, średnica: 28 mm, nakład: 3000 szt.;
- 1 AuRun (2) - mosiądz z rubinem laboratoryjnym, średnica: 28 mm, nakład: 12 000 szt.;
- 1 AuRun (3) - srebro (Ag.999) bez kamienia, średnica: 28 mm, waga: 16 g, nakład: 150 szt.;
- 1 AuRun (4) - srebro (Ag.999) z rubinem naturalnym, średnica: 28 mm, waga: 16 g, nakład: 150 szt.;
- 1 AuRun - złoto (Au.585) z rubinem naturalnym, średnica: 28.2 mm, waga: 17 g, nakład: 12 szt. (1 przeznaczony jako nagroda w konkursie, pozostałe 11 nie przeznaczone do sprzedaży).
– ROK 2009 / 2 AuRun
Drugi AuRun wyjaśnia skąd pochodzą Walończycy i gdzie tkwią ich korzenie. Na tle gwieździstego nieba z przewodniczką -Gwiazdą Polarną umieszczona została postać wędrującego Walończyka. Podąża on przez Europę krocząc od siedziby celtyckiego boga Cernunnosa, symbolizującego rodowód Walończyków do królestwa karkonoskiego Ducha Gór, strażnika podziemnych skarbów.
W połowie XII w. Walonowie, jako wybitni specjaliści od podziemnych poszukiwań, wyruszyli do Siedmiogrodu zaproszeni przez króla Gejzę II, który pragnął założyć u siebie kopalnie złota. Niektórzy osiedlili się na trasie wędrówki w Górach Harzu i saksońskich Gór Kruszcowych. Inni, podążając dalej, zainteresowali się nieznanymi, wyjątkowo zasobnymi w bogactwa mineralne Sudetami. Ta część Walonów zamieszkała tutaj i pozostała w śląskich górach już na zawsze. Szafir – symbol rozgwieżdżonego nieba prowadzącego wędrowców do szczęścia, zdrowia i bogactwa.
W 2 AuRunie (Ag i Au) - Celtyckie Drzewo Życia, którego konary są splątane węzłem celtyckim z korzeniami. Po lewej stronie postacie: Rübenzahla i Cerunnosa trzymają wspólnie laskę do połowy będącą wężem. Jest to alegoryczne wyjaśnienie skąd pochodzą Walończycy. Cerunos celtycki bóg natury reprezentuję pradawne tereny południowej Belgii i północnej Francji (obecnie Valonia), a Rübenzahl (inaczej Karkonosz, Liczyrzepa, Pan Jan ...) reprezentuje Sudety do których w XII w. przybyli ich przodkowie (1148 Laurentiusn Angelus uwieczniony w czwartej emisji AuRuna). W ten prosty sposób pokazano jakie są korzenie Walończyków, i skąd pochodzi ich wiedza, o minerałach, metalurgii, ziołach itd. Trzeba nadmienić, że to właśnie Celtowie wprowadzili Europę z epoki brązu do epoki żelaza używając na początku rud darniowych i całą wiedzę przekazali potomnym.
Wyemitowano (Ag i Au - inny stempel rewersu):
- 2 AuRun (1) - mosiądz bez kamienia, średnica: 28 mm, nakład: 3000 szt.;
- 2 AuRun (2) - mosiądz z szafirem laboratoryjnym, średnica: 28 mm, nakład: 12 000 szt.;
- 2 AuRun - mosiądz bity matrycą próbną z szafirem laboratoryjnym, średnica: 28 mm, nakład: 250 szt. (dostępny w dniu inauguracji);
- 2 AuRun - mosiądz posrebrzany bez kamienia, średnica: 28 mm, nakład: 120 szt. (notgeld inauguracyjny);
- 2 AuRun - mosiądz posrebrzany z szafirem laboratoryjnym, średnica: 28 mm, nakład: 125 szt. (notgeld inauguracyjny);
- 2 AuRun (3) - srebro (Ag.999) bez kamienia, średnica: 28 mm, waga: 16 g, nakład: 150 szt.;
- 2 AuRun (4) - srebro (Ag.999) z szafirem naturalnym, średnica: 28 mm, waga: 16 g, nakład: 150 szt.;
- 2 AuRun - złoto (Au.585) z szafirem naturalnym, średnica: 28.2 mm, waga: 17 g, nakład: 12 szt. (1 przeznaczony jako nagroda w konkursie, pozostałe 11 nie przeznaczone do sprzedaży).
– ROK 2010 / 3 AuRun
Głównym motywem trzeciego AuRuna jest Wiedźma Walońska. Przedstawiono jej wizerunek w towarzystwie kruka - strażnika pierwszego kręgu wtajemniczenia oraz w otoczeniu ziół sudeckich.
W Walońskich Klanach od wieków rządzą najmądrzejsze z kobiet. Od potęgi rozumu, wiedzy i umiejętności, które posiadają, nazywa się je WIEDŹMAMI. To na nich spoczywa obowiązek przekazywania z pokolenia na pokolenie tajnej wiedzy walońskiej. Dzięki swoim niezwykłym cechom budzą szacunek i uznanie. Wiedza Wiedźm Walońskich sięga czasów starożytnych Celtów. Zajmują się one między innymi ziołolecznictwem, przyrodą, gemmoterapią. W zależności od posiadanych umiejętności Wiedźmy mogą być Białe, Czarne, Czerwone, Zielone i Tęczowe. Ich głównym zadaniem jest czynienie dobra, ale w razie potrzeby potrafią upokorzyć wrogów stosując tylko im znane metody. Dlatego też Wiedźmami zostają kobiety o wyjątkowych umiejętnościach, a i wśród nich jedynie niewielka liczba może dostąpić zaszczytu stania się Wiodącą Wiedźmą Walońską. Zielony szmaragd - symbol wiedzy Wiedźm Walońskich jak korzystać z dobrodziejstw natury.
Wyemitowano (Ag i Au - inny stempel rewersu):
- 3 AuRun (1) - mosiądz z cyrkonią szmaragdową, średnica: 28 mm, nakład: 6000 szt.;
- 3 AuRun (2) - mosiądz pozłacany bez kamienia, średnica: 28 mm, nakład: 160 szt. (dostępny tylko w dniu inauguracji);
- 3 AuRun - srebro (Ag.999) ze szmaragdem, średnica: 28 mm, waga: 16 g, nakład: 120 szt.;
- 3 AuRun (3) - srebro (Ag.999) oksydowane ze szmaragdem, średnica: 28 mm, waga: 16 g, nakład: 120 szt.;
- 3 AuRun - złoto (Au.585) ze szmaragdem naturalnym, średnica: 28.2 mm, waga: 17 g, nakład: 12 szt. (1 przeznaczony jako nagroda w konkursie, pozostałe 11 nie przeznaczone do sprzedaży).
– ROK 2011 / 4 AuRun
Czwarty AuRun opowiada historię przybycia Walończyków w Góry Olbrzymie, zwane dziś Karkonoszami. Emisja poświęcona została pamięci mistrza górniczego Laurentiusa Angelusa, który w 1148 roku przybył w Karkonosze i odkrył złoża rudy żelaza w Kowarach na zboczu góry Rudnik, a w 1156 roku pokłady ołowiowo- i miedzionośne w niedalekiej Miedziance w Rudawach Janowickich. Imię Laurentius mogło zostać nadane kowarskiemu górnikowi później, dla utrwalenia jego postaci w dziejach, gdyż święty Wawrzyniec (łac.- Laurentius) znany był w Karkonoszach jako patron hutników i poszukiwaczy skarbów.
Wyemitowano (Ag i Au - inny stempel rewersu):
- 4 AuRun (1) - mosiądz z hematytem naturalnym, średnica: 28 mm, nakład: 6000 szt.;
- 4 AuRun (2) - mosiądz pozłacany 24 karatowym złotem, ozdobiony rudą srebra, średnica: 28 mm, nakład: 150 szt.;
- 4 AuRun (3) - srebro (Ag.999) z naturalnym granatem, średnica: 28 mm, waga: 16 g, nakład: 120 szt.;
- 4 AuRun (4) - srebro (Ag.999) oksydowane z naturalnym granatem, średnica: 28 mm, waga: 16 g, nakład: 120 szt.;
- 4 AuRun - złoto (Au.585) z naturalnym granatem, średnica: 28.2 mm, waga: 17 g, nakład: 12 szt. (1 przeznaczony jako nagroda w konkursie, pozostałe 11 nie przeznaczone do sprzedaży).
– ROK 2012 / 5 AuRun
Piąty AuRun opowiada historię przybycia Walońskich poszukiwaczy skarbów do Szklarskiej Poręby. Symbolem tej wędrówki jest Orla Skała w Szklarskiej Porębie Dolnej, gdzie kopacze ci postawili pierwszą kaplicę. Stała się ona kaplicą pielgrzymkową z cudownym obrazem Matki Boskiej. Było to miejsce odwiedzane przez Walończyków przed wyruszeniem w góry.
Moneta, jak co roku, ozdobiona jest minerałem. W tym roku miał to być prawdziwy ametyst. Ze względów technicznych w notgeldach jest jednak cyrkonia ametystowa. Próby szlifowania ametystu nie powiodły się niestety. Kamień pękał nie dając się zeszlifować do pożądanych, niewielkich rozmiarów. Prawdziwy ametyst zastosowano tylko w skromnej partii tegorocznych AuRunów. Ametyst - symbol Karkonoszy.
Wyemitowano (Ag i Au – po raz pierwszy ten sam stempel rewersu):
- 5 AuRun (1) - mosiądz bez kamienia, średnica: 28 mm (notgeld inauguracyjny - rewers bity patrycą);
- 5 AuRun - mosiądz z cyrkonią ametystową, średnica: 28 mm, nakład: 3000 szt.;
- 5 AuRun (2) - mosiądz oksydowany z cyrkonią ametystową, średnica: 28 mm, nakład: 1000 szt.;
- 5 AuRun - mosiądz z naturalnym ametystem, średnica: 28 mm, nakład: 150 szt.;
- 5 AuRun - mosiądz oksydowany z naturalnym ametystem, średnica: 28 mm, nakład: 150 szt.;
- 5 AuRun (3) - srebro (Ag.999) z naturalnym ametystem kalibrowanym, średnica: 28 mm, waga: 16 g, nakład: 72 szt. (w tym 12 przeznaczonych jako nagroda w konkursie);
- 5 AuRun (4) - srebro (Ag.999) pozłacane z naturalnym ametystem kalibrowanym, średnica: 28 mm, waga: 16 g, nakład: 72 szt.;
- 5 AuRun - złoto (Au.585) z naturalnym ametystem kalibrowanym, średnica: 28.2 mm, waga: 17 g, nakład: 12 szt. (notgeldy nie przeznaczone do sprzedaży).
– ROK 2013 / 6 AuRun
Szósty AuRun to numizmat wyjątkowy. Wykonany jest w całości ze szkła ołowiowego. Jest to wspólne dzieło Mincerza Mennicy Walońskiej - Roberta Pawłowskiego oraz Mistrza Hutniczego z Huty Julia - Tomasza Gondka. Motywem przewodnim AuRuna 6 jest przedstawienie tradycji hutniczych u podnóża Karkonoszy. To dzięki Walonom, którzy odkryli żyły doskonałego kwarcu mogło rozwijać się hutnictwo które przyczyniło się do powstania miasta. Fioletowa barwa AuRuna nawiązuje do najcenniejszego karkonoskiego klejnotu - Ametystu.
Wyemitowano (notgeldy wykonane ze szkła ołowiowego, inauguracja AuRuna 6 nastąpiła z ponad miesięcznym opóźnieniem w stosunku do zaplanowanego terminu, stało się tak w związku ze śmiercią Wielkiego Mistrza Walońskiego Juliusza Naumowicza, konkurs w roku 2013 nie odbył się):
- 6 AuRun* (1) - szkło ołowiowe, średnica: 28 mm, nakład: 240 szt.; (notgeld inauguracyjny);
- 6 AuRun* (2) - szkło ołowiowe - kolor ametystowy, średnica: 28 mm, nakład: 2400 szt. (emisja produkcyjna);
- 6 AuRun* (3) - szkło ołowiowe - kolor ametystowy, średnica: 28 mm, nakład: 150 szt. (wersja limitowana - próbna)
*ze względu na ręczne wykonanie, numizmaty różnią się odcieniem barwy i wielkością
– ROK 2014 / 7 AuRun
Siódmy AuRun przedstawia Walończyka trzymającego skrzynię wypełnioną złotem, a z jego lewej strony statek Santa Maria. Liczman ten opowiada historię poszukiwaczy skarbów, których ciężka praca w kopalniach złota przyczyniła się do sfinansowania wyprawy Krzysztofa Kolumba i odkrycia nowego kontynentu - Ameryki.
Wyemitowano:
- 7 AuRun (1) - mosiądz z pirytem i bursztynem, średnica: 28mm, nakład: 2000szt.;
- 7 AuRun (2) - mosiądz oksydowany z pirytem i bursztynem, średnica: 28 mm, nakład: 2000 szt.
4 – KARKONOSKI PARK NARODOWY
Karkonoski Park Narodowy – położony w południowo-zachodniej części kraju przy granicy z Czechami. Został utworzony w roku 1959, jego obecna powierzchnia wynosi 55,76 tys. km². Karkonosze są najwyższym pasmem górskim w Sudetach, rozciągają się wzdłuż Kotliny Jeleniogórskiej na długości ok. 30 km. Z dość zwartym i monotonnym masywem górskim kontrastują niezwykłej urody polodowcowe kotły i jeziora, skalne ściany i urwiska oraz olbrzymie granitowe głazy przypominające kształtami twory prosto z baśni.
Flora polskich Karkonoszy to ok. 650 gatunków roślin naczyniowych, 450 gatunków mszaków i 400 gatunków porostów. O ogromnej wartości flory Parku świadczy występowanie ok. 40 gatunków chronionych, a także reliktów i endemitów, w tym dzwonka karkonoskiego. W świecie karkonoskich zwierząt spotkamy około 40 gatunków ssaków, samych nietoperzy występuje tu 16 gatunków. Niewątpliwą ozdobą Karkonoszy są muflony sprowadzone z Pirenejów na początku XX w., dziś żyje w Karkonoszach ok. 50 tych dzikich górskich owiec. Najliczniejszą grupę spośród kręgowców stanowią jednak ptaki, stwierdzono tu ich około 100 gatunków, m.in. cietrzewia widocznego na dukacie.
Numizmat Karkonoskiego Parku Narodowego:
– 7 CUDÓW KARKONOSKICH 2009 - CIETRZEW (Seria: Polskie Parki Narodowe)
7 CUDÓW KARKONOSKICH / Emitent: Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska,
producent: Mennica Polska S.A, materiał: bimetal - otok mosiądz (CuZn), rdzeń miedzionikiel (CuNi),
nakład: 15 000 szt., czas obowiązywania: 15.10.2009 - 31.10.2009,
średnica: 27 mm, waga: 9,1 g, stempel: zwykły, bok: gładki, projekt: Amber Future
Cietrzew (Tetrao tetrix) – jeden z najbardziej zagrożonych wyginięciem ptaków w Polsce. Jego całkowita liczebność w kraju jest szacowana obecnie na 2000-2500 ptaków, z czego ponad 50%, występuje w północno-wschodniej Polsce. W ciągu ostatnich 30 lat wymarło aż 95% polskiej populacji tego ptaka. W tak dramatycznej sytuacji jedynie zdecydowana ochrona czynna ostatnich ostoi może uchronić cietrzewie przed całkowitym wyginięciem w kraju.
Cietrzew - fotografia: WIKIPEDIA
W 1995 roku cietrzew został objęty całkowitą ochroną prawną. Dodatkowo chronione są również miejsca jego stałego przebywania (tokowiska, miejsca gniazdowania, żerowania i zimowania). Okazało się jednak, że jest już za późno, aby dzięki ochronie prawnej (biernej) móc zahamować spadek liczebności cietrzewia w Polsce.
Pod koniec lat 90-tych w kilku regionach kraju rozpoczęto projekty czynnej ochrony cietrzewia i głuszca prowadzone między innymi przez Północnopodlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (PTOP), Radomsko - Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze (RKTP), Karkonoski Park Narodowy, finansowane głównie przez Fundację Eko Fundusz, wspierane przez Lasy Państwowe, koła łowieckie i osoby prywatne, które po kilku latach realizacji dały bardzo dobre rezultaty w postaci zwiększenia liczebności cietrzewia.
Autor: Józef Smurawa
Źródła:
- http://pl.wikipedia.org/
- http://portalwiedzy.onet.pl/
- http://zlotapolska.pl/
- http://www.poszukiwanieskarbow.com/
- http://jelenia_gora.fotopolska.eu/
- http://www.chatawalonska.pl/
- http://publikacje.m4n.pl/
- Mennica Polska S.A.
