Aleksander Gierymski, właściwie Ignacy Aleksander Gierymski (ur. 30 stycznia 1850 r. w Warszawie, zm. w okresie między 6-8 marca 1901 r. w Rzymie) – polski malarz, przedstawiciel realizmu w malarstwie polskim, prekursor polskiego impresjonizmu. Młodszy brat Maksymiliana Gierymskiego.

Gierymski ukończył w Warszawie szkołę średnią, a następnie szkołę rysunku. W latach 1868-1872 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, którą ukończył ze złotym medalem. Wyróżnienie otrzymał za swoją pracę dyplomową Kupiec wenecki. W latach 1873-1874 przebywał we Włoszech, głównie w Rzymie. Tam powstały dwa jego pierwsze znane obrazy: Austeria rzymska i Gra w mora, które Gierymski przywiózł na początku 1875 r. do Warszawy i wystawił w Zachęcie. Oba obrazy wzbudziły zainteresowanie publiczności i krytyki.

Od końca 1875 r. do 1879 r. artysta ponownie przebywał w Rzymie. W okresie tym intensywnie pracował nad dalszym doskonaleniem swego rzemiosła, wiele czasu poświęcając studiowaniu malarstwa włoskiego. Podstawowym jego dziełem okresu rzymskiego był obraz W altanie zapowiadający impresjonizm, którego ostateczną realizację poprzedził długi szereg studiów przygotowawczych (np. Cylinder na stole, Pan w czerwonym fraku i inne). Temat obrazu – zebranie towarzyskie w kostiumach z XVIII w., odbywające się w altanie prześwietlonej od tyłu słońcem – pozwolił artyście skoncentrować uwagę na zgłębieniu zagadnień związanych z wzajemnym oddziaływaniem na siebie koloru i światła. W rozwiązaniu tych zagadnień Gierymski zbliżył się do współczesnych jemu impresjonistów francuskich, których dzieł najprawdopodobniej nie znał, gdyż nie był wówczas jeszcze w Paryżu.

Najświetniejszy okres twórczości Gierymskiego przypadł na lata 1879-1888, które artysta spędził w Warszawie. W okresie tym związał się z grupą młodych literatów i malarzy spod znaku pozytywizmu, skupiających się wokół tygodnika "Wędrowiec". Rzecznikiem spraw malarstwa był na łamach tego pisma Stanisław Witkiewicz, który podjął walkę o należyte uznanie w społeczeństwie dla sztuki Gierymskiego.

Obrazy Gierymskiego tworzone w okresie warszawskim, jak Pomarańczarka, Brama na Starym Mieście, Przystań na Solcu, Trąbki, Piaskarze i inne, mają tematy zaczerpnięte z życia biedoty Powiśla i Starówki. Wielka twórczość z okresu warszawskiego nie znalazła jednak dostatecznego zrozumienia w ówczesnym społeczeństwie polskim. Artysta niezrozumiany i niedoceniony w ojczyźnie, pozbawiony środków utrzymania, opuścił w 1888 Warszawę i wyjechał za granicę. Od tego momentu przebywał głównie w Niemczech i Francji. Zmiana środowiska wpłynęła na zmianę charakteru jego sztuki. Oderwany od rodzinnych stron zaczął malować obrazy mniej osobiste. Ośrodkiem jego zainteresowań stał się pejzaż (widoki zamku Kufstein, Fragment Rotenburga, krajobrazy nadmorskie). Wielokrotnie malował nokturny, które dawały mu możność studiowania trudnych zagadnień związanych ze sztucznym oświetleniem (nokturny monachijskie, Opera paryska w nocy, Zmierzch nad Sekwaną).

Krótkotrwały pobyt w kraju w latach 1893-1895 w związku ze staraniami o katedrę malarstwa w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie spowodował u Gierymskiego nowy przypływ zainteresowań życiem człowieka. Owocem tych zainteresowań stała się Trumna chłopska.

Ostatnie lata życia Gierymskiego upłynęły we Włoszech. Z tego okresu pochodzą takie jego dzieła, jak Wnętrze bazyliki San Marco w Wenecji, Piazza del Popolo w Rzymie czy widoki Werony. Wyrazem gorzkich zawodów jest namalowany na rok przed śmiercią autoportret.

Patrzył on na świat chłodnym okiem naturalisty, ale temperament miał bardzo burzliwy. I choć ostatnie lata swojego życia spędził w szpitalu dla umysłowo chorych, to jednak pozostawił po sobie dzieło unikalne. Jego obrazy to już realizm taki jak u Courbeta, nieunikający tematów życia, nawet tych "niskich", o których moglibyśmy powiedzieć, że są "źle urodzone". Dobrym przykładem może być Święto Trąbek (pierwsza wersja z 1884 r.).

Zmarł między 6. a 8. marca 1901 r. w Manicomio, w szpitalu psychiatrycznym przy via Lungara w Rzymie. Został pochowany 10 marca 1901 r. na tamtejszym słynnym cmentarzu Campo Verano.

Aleksander Gierymski - Żydówka z cytrynami (znany też jako "Pomarańczarka"), 1881 r.

Obraz powstał w czasie pobytu Gierymskiego w Warszawie, w latach 1879–1888. Artysta związał się w tym czasie z grupą młodych literatów i krytyków, zgromadzonych wokół pozytywistycznego czasopisma "Wędrowiec" i podjął współpracę z Stanisławem Witkiewiczem oraz Antonim Sygietyńskim. Efektem tej współpracy był cykl realistycznych scen rodzajowych, przedstawiających życie żydowskich mieszkańców Powiśla i innych ubogich dzielnic Warszawy. Powstały w tym czasie takie prace, jak Żydówka sprzedająca pomarańcze, Żydówka sprzedająca cytryny, Brama na Starym Mieście w Warszawie i kilka wersji Święta trąbek.

Artysta przedstawił portret ubogiej żydowskiej handlarki, sprzedającej cytryny na ulicy. Jest to stara, odziana w łachmany kobieta, dźwigająca dwa ciężkie kosze z owocami. Stoi zwrócona twarzą do widza, patrząc wprost w oczy przechodzących obok niej ludzi. Jej zmęczona życiem, a poorana zmarszczkami twarz wyraża smutek, zmęczenie i nadzieję na znalezienie nabywcy. Kolorystyka obrazu jest zimna, sugeruje późną porę roku, być może jest chłodny, jesienny poranek. Niewyraźne i przymglone tło potęguje wrażenie samotności, wyobcowania i zastygłego cierpienia, a realistycznie przedstawiona postać zamarła w beznadziejnym oczekiwaniu.

Obraz kupiło Muzeum Narodowe w 1928 r. za kwotę 9250 zł. W 1944 r. obraz zrabowali Niemcy. Płótno miało być licytowane 27 listopada 2010 r. na aukcji Kunst und Auktionshaus Eva Aldag w Niemczech. Oferowano je z ceną wywoławczą 4400 euro. W katalogu aukcyjnym obraz opisano, jako „zapewne obraz Gierymskiego”. Obraz z aukcji wycofano, a strona polska rozpoczęła starania o jego zwrot.

Aleksander Gierymski - Święto trąbek, 1890 r.

Rosz ha-Szana, Rosz Haszana, Nowy Rok, Święto Trąbek (hebr. ראש השנה – początek roku) – pierwszy dzień kalendarza żydowskiego. Upamiętnia stworzenie świata i przypomina o sądzie Bożym. Święto to trwa dwa dni w Izraelu, i w diasporze i otwiera ono okres pokuty – Jamim Noraim, trwający do święta Jom Kippur. W tym dniu naród żydowski staje ze skruchą przed Bogiem, oczekując przebaczenia i miłosierdzia, podczas gdy Szatan przedstawia dowody grzechów Izraela. W tym czasie Bóg otwiera księgi, w których zapisane są wszystkie czyny człowieka, by wydać na niego wyrok. Dlatego składa się napotkanym osobom życzenia: "Abyście byli zapisani na dobry rok". Podczas świąt żydzi odmawiają dodatkowe modlitwy Musaf, dmie się kilkakrotnie w szofar (róg) – stąd niewłaściwa nazwa Święto Trąbek. W niektórych środowiskach obchodzony jest obrządek taszlich – symboliczne strząsanie do wody swoich grzechów. Tradycyjne pokarmy świąteczne to: głowa ryby, owcy lub innego zwierzęcia, chleb i jabłko zanurzone w miodzie. Podczas święta nie wolno wykonywać codziennych prac, natomiast synagogi odwiedzają nawet ci wyznawcy judaizmu, którzy na co dzień są dość obojętni religijnie.

Obraz znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.