NBP: Sowiecka agresja na Polskę – 17 IX 1939 r. oraz 30. rocznica wycofania wojsk sowieckich z Polski - prezentacja monet
Narodowy Bank Polski zaprezentował dwie nowe emisje monet kolekcjonerskich. Są to: Sowiecka agresja na Polskę – 17 IX 1939 r. – numizmat o nominale 20 złotych bity w srebrze Ag.925 oksydowanym oraz 30. rocznica wycofania wojsk sowieckich z Polski – srebrny Ag.925 numizmat o nominale 10 złotych. Monety wejdą do obiegu w dniu 05.09.2023 - Sowiecka agresja na Polskę – 17.09.1939 r. oraz w dniu 14.09.2023 r. - 30. rocznica wycofania wojsk sowieckich z Polski.
20 ZŁOTYCH - Sowiecka agresja na Polskę – 17 IX 1939 r.
Specyfikacja monety:
Emitent: Narodowy Bank Polski
Producent: Mennica Polska S.A.
Materiał: srebro (Ag.925)
Techniki dodatkowe: oksyda
Stempel: zwykły
Średnica: 38,61 mm
Masa: 28,28 g
Nakład: do 12 000 szt.
Projekt: Robert Kotowicz
Data emisji: 05-09-2023
Dowództwo Wojska Polskiego, przygotowując plan na wypadek wojny z Niemcami, zakładało neutralność ZSSR, toteż pozostawione przy granicy sowieckiej siły były symboliczne. Niesprowokowana sowiecka agresja nie spotkała się więc z zorganizowanym oporem. Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza podjęły jednak walkę. Bohaterski opór nielicznych strażnic na pograniczu opóźnił działania agresora.
Do historii chwały oręża polskiego przeszła obrona Grodna, jak również walki kawalerii pod Skidlem i pod Kodziowcami, gdzie sukces bojowy odniósł 101. pułk ułanów pod dowództwem mjr. Stanisława Żukowskiego. Dowódca KOP gen. Wilhelm Orlik-Rückemann na czele Grupy KOP przez dwa tygodnie skutecznie ścierał się z Sowietami, m.in. w okolicach Sarn, w bitwie o Ratno, Szack i pod Wytycznem. Z kolei 3. Pułk Piechoty KOP płk. Zdzisława Zajączkowskiego stoczył bój w rejonie miejscowości Borowicze, Nawóz i Janówka na Polesiu. Nowogródzka Brygada Kawalerii walczyła w okolicy Woli Sudkowskiej i Władypola. Również wojska pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga odniosły zwycięstwa pod Jabłoniem i Milanowem.
Na północno-wschodnich terenach gen. Józef Olszyna-Wilczyński starał się zorganizować opór przed Armią Czerwoną. Sytuację utrudniały akty dywersyjne dokonywane przez mniejszości narodowe, których zorganizowane grupy atakowały oddziały Wojska Polskiego i dopuszczały się mordów na pojedynczych lub nielicznych grupach polskich żołnierzy oraz na przedstawicielach administracji państwowej i ich rodzinach.
W obronie granicy państwa oprócz wojska brała także udział ludność cywilna, szczególnie harcerze i młodzież szkolna. Ich wsparcie świadczyło o imperatywie obrony polskości na Kresach wschodnich.
Sowiecka agresja była ciosem w plecy dla Wojska Polskiego, toczącego krwawe zmagania z Niemcami. Przekreślała szanse kontynuowania oporu na tzw. przedmościu rumuńskim. 17 września o godz. 22.00, po kilkugodzinnych walkach na pograniczu polsko-sowieckim, została ogłoszona dyrektywa Naczelnego Wodza marsz. Edwarda Śmigłego-Rydza, zaczynająca się słowami: „Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami.
Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony albo próby rozbrojenia oddziałów”. Decyzja była podyktowana zamiarem zapobieżenia walkom, które nie miały cienia szans na zwycięstwo. Naczelną ideą było zachowanie własnych sił, by móc kontynuować wojnę u boku sojuszniczej Francji i Wielkiej Brytanii.
Rozpoczęte sowiecką agresją 17 września 1939 r. represjonowanie narodu polskiego trwało aż do 1989 r.
prof. Wiesław Wysocki
Autorem medalu „Rok 1939”, z którego pochodzą wizerunki wykorzystane w projekcie monety, jest znany rzeźbiarz Józef Gosławski (1908–1963). Kompozycja na rewersie symbolicznie przedstawia wydarzenia z 17 września 1939 r. – polskiemu żołnierzowi walczącemu z niemieckim najeźdźcą wbija nóż w plecy czerwonoarmista. Napis na awersie głosi: „WE WRZEŚNIU 1939 NAPADNIĘCI PRZEZ ARMIE NIEMIECKĄ I BOLSZEWICKĄ – MY POLACY – OFIARĄ KRWI BRONILIŚMY WOLNOŚCI LUDÓW, HONORU I RELIGII”. Projekt powstał z głębokiej wewnętrznej potrzeby twórcy – w ten sposób skomentował on tragiczny moment historyczny, którego był świadkiem.
Artysta nie mógł za życia eksponować swojego dzieła, zalał gipsem złożone razem obydwie strony medalu i przechowywał je w tej formie. Dopiero w 2009 r. rodzina zdecydowała się na upublicznienie medalu.
dr Maria Anna Rudzka
10 ZŁOTYCH - 30. rocznica wycofania wojsk sowieckich z Polski
Specyfikacja monety:
Emitent: Narodowy Bank Polski
Producent: Mennica Polska S.A.
Materiał: srebro (Ag.925)
Stempel: lustrzany
Średnica: 32 mm
Masa: 14,14 g
Nakład: do 12 000 szt.
Projekt: Grzegorz Pfeifer
Data emisji: 14-09-2023
Rewers monety przedstawia hasło pochodzące z demonstracji z 1989 r. „SOWIECI DO DOMU!” oraz wizerunek dłoni symbolicznie nakazującej wojskom sowieckim opuszczenie Polski.
Na monecie wykorzystano fragment zdjęcia z kolekcji NAF Dementi (autorzy: Tomasz Kizny, Anna Łoś, Andrzej Łuca, Henryk Prykiel/Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)
Od zakończenia II wojny światowej na terytorium Polski stacjonowało kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy Armii Czerwonej, tworzących tzw. Północną Grupę Wojsk Armii Czerwonej. Ich jednostki znajdowały się w ponad 70 miejscowościach zlokalizowanych głównie w zachodniej i północnej części kraju, a dowództwo ulokowano w Legnicy.
Do czasu podpisania porozumienia między władzami ZSRR i PRL w 1956 r. wojska te przebywały na polskim terytorium bez jakichkolwiek uregulowań prawnych. Dopiero szczegółowe ustalenia nawiązujące do ogólnego porozumienia z 1956 r. określiły stan osobowy wojsk sowieckich na 62–66 tys. żołnierzy, w tym w wojskach lądowych – 40 tys., w lotnictwie – 17 tys. i w marynarce wojennej – 7 tys. Szacuje się, że wskutek wypadków komunikacyjnych, a także przypadkowych lub celowych postrzałów trwająca blisko pół wieku obecność tych oddziałów doprowadziła do śmierci ponad 600 polskich obywateli.
Pierwsze oddziały opuściły terytorium RP jeszcze w kwietniu 1991 r. Ponad rok później, 22 maja 1992 r. podpisano „protokół o uregulowaniu majątkowych, finansowych i innych spraw związanych z wycofywaniem wojsk Federacji Rosyjskiej z terytorium Polski”. Na jego mocy Rosjanie do października 1992 r. wycofali wszystkie jednostki bojowe, a 17 września 1993 r. ostatnie swoje oddziały.
Cały proces transportu wojsk, będący wielką operacją logistyczną, w ramach której ewakuowano m.in. ponad 1500 czołgów i wozów bojowych, odbywał się głównie drogą kolejową.
Antoni Dudek
Autor: Józef Smurawa
Źródło: Narodowy Bank Polski
