PTN O/Warszawa: „Brakteaty i Bulle Bolesława Krzywoustego. . .”
W poniedziałek 4 marca 2024 roku w siedzibie warszawskiego oddziału PTN (Warszawa, ul. Jezuicka 6/8) o godz. 17:00, pan mgr Witold Nakielski wygłosi wykład pt. „Brakteaty i Bulle Bolesława Krzywoustego - atrybucja i chronologia. Drugie podejście”. Wykład organizuje Polskie Towarzystwo Numizmatyczne Oddział im. Karola Beyera w Warszawie, które serdecznie zaprasza wszystkich zainteresowanych. Wstęp wolny.
Streszczenie wykładu:
Po śmierci Władysława Hermana w roku 1102 i objęciu przez Bolesława Krzywoustego władzy nad wyłączonymi grodami mennictwo zaowocowało emisją denarów typu pieszego (typ I krakowski) z postacią księcia ze św. Włócznią św. Maurycego – insygnium koronacyjnym Piastów, przechowywanym w skarbcu katedry wawelskiej. Na rewersie monety przedstawiono krakowskie mury z uchyloną bramą jako symbol Niebiańskiej Jerozolimy. W 1106 r. Bolesław wystąpił zbrojnie przeciw Zbigniewowi, zdobywając Kalisz i Łęczycę, a Gniezno zajął bez walki. Po tak spektakularnym zwycięstwie sporządzono dwustronną pieszą pieczęć, której odcisk na ołowianej bulli odkryto w Poznaniu na Ostrowie Tumskim. Bulla przedstawia, podobnie jak na denarze, księcia ze św. Włócznią zaopatrzoną w proporzec, a na rewersie postać św. Wojciecha z lewą ręką trzymającą pastorał i prawą uniesioną w geście błogosławieństwa i powitania zwycięskiego Bolesława. Włączenie pod swoją władzę arcybiskupstwa gnieźnieńskiego z katedrą i konfesją św. Wojciecha pozwoliło Bolesławowi przygotować i odbyć liturgię inwestytury jako księcia całej Polski, co niebawem uwieczniono emisją majestatowych denarów i zapewne sporządzono wedle zwyczaju majestatową pieczęć, która niestety się nie zachowała. Przypuszczalnie po zwycięskiej kampanii obronnej nad najazdami Henryka V, w latach 1109 i 1110, wyemitowano pierwsze brakteaty (typ BI) jako replikę awersu denarów majestatowych. Przydzielenie tej monety Władysławowi II uważam za chybione. Oślepienie i śmierć Zbigniewa w roku 1113 spowodowały załamanie władzy i pozycji Bolesława. Odbycie solennej, czterdziestodniowej pokuty zakończonej przy konfesji świętego patrona uchroniło go od banicji. Po ekspiacji grzech bratobójstwa został mu odpuszczony, a scenę absolucji uwieczniono na brakteacie (typ BII absolucyjny), na którym św. Wojciech udziela klęczącemu przednim Bolesławowi rozgrzeszenia (absolucji). W roku 1127 podczas przebudowy ołtarza w katedrze gnieźnieńskiej odnaleziono złożoną tam w czasach Chrobrego głowę św. Wojciecha. Stało się to okazją do uczczenia 130. rocznicy śmierci patrona Polski i emisji brakteatów (typu BIII wzoru rzymskiego) z wizerunkiem jego postaci, której wzorem była XI-wieczna płaskorzeźba z bazyliki św. Bartłomieja na Wyspie Tybrowej w Rzymie, fundacji cesarza Ottona III. Przedstawione wydarzenia stały się również przyczyną sporządzenia nowej dwustronnej pieczęci z nową formą inskrypcji i wyobrażenia św. Wojciecha. Odciski tej pieczęci na ołowianych bullach (egz. III-VI) znaleziono w ostatnim czasie.
Autor: Józef Smurawa / Źródło: PTN O/Warszawa
